کتاب توتم و تابو اثر زیگموند فروید

کتاب توتم و تابو به عنوان بزرگترین دستاورد ادیبانه فروید از آنِ کرانه های بی پروای حدس و گمان است.
فروید در کتاب توتم و تابو که نخستین و مهمترین اثرش در زمینه مردم شناسی است، این فرضیه را بسط می دهد که: گام سرنوشت ساز از تاریخ ابتدایی به تاریخ تمدن را پسرانی بر می دارند که با عصیان علیه پدرِ منفور او را به هلاکت می رسانند. آنگاه نوعی نظام اجتماعی را پدید می آورند که بنیادی ترین عهد و پیمان آن خودداری از هلاکت رقیب و زمینه سازی برای استقرار اخلاق است.

به عقیده فروید ارکان اصلی وجه متعالی انسان (دین و اخلاق و حس اجتماعی)، در تکامل نوع انسان و از عقده پدر حاصل شدند: دین و قید و بندهای اخلاقی از فرآیند مهار عقده اودیپ و حس اجتماعی از لزوم برطرف کردن رقابتی که در آن زمان در نسل جوان به قوت خود باقی مانده بود. کتاب توتم و تابو در حالی برای مردمی انتشار می یابد که تخصص در روانکاوی ندارند ، معهذا فقط خوانندگانی که کم و بیش با روانکاوی آشنایی داشته باشند ، می توانند آنرا درک و درباره اش داوری کنند .

برای ورود به بحث کتاب توتم و تابو یک نکتۀ مهم یاید مطرح شود که برای فهم کتاب توتم و تابو بسیار مهم می‌باشد. به نظر فروید ، انسان ابتدایی، در دستۀ آغازین زنده‌گی می‌کرد. این دسته تشکیل می‌شد از نری مسلط که پدر بود و تعدادی از ماده‌ها را در انحصار خود داشت. این پدر نیرومند، پسران خود را از ماده‌ها دور نگه می‌داشت. روزی این پسران متحد شده، پدر مسلط را کشتند و سپس آن را خوردند. دلیل این آدم‌خواری به نظر فروید این بود که آن‌ها اعتقاد داشتند با خوردن قربانی، نیرو و قدرت او را به دست می‌آورند. بعد از مدتی، آن‌ها از عمل خویش پیشیمان شدند و برای جبران و کفارۀ عمل خویش، دو ممنوعیت را ابداع کردند: یکی این‌که نمادی را به صورت یک نوع حیوان به جای پدر گذاشتند؛ این نماد است. برادران خوردن حیوان توتمی را حرام اعلام کردند، و دیگر این‌که ازدواج درون‌گروهی را حرام کردند و با تحریم ماده‌های آزاد شده بر خود، از ثمرات پیروزی‌شان چشم‌پوشی کردند. فروید این پدرکشی را نتیجۀ همین جنایت می‌داند. برادران، آیین توتم را از این‌رو ابداع کردند تا دیگر بار به عمل پدرکشی دست نیازند. باید گفت عقدۀ اودیپ نیز از همین پدرکشی ابتدایی ناشی می‌شود و ترس‌های گوناگون که از ابتدا در کودکان ایجاد می‌شود، پایه‌های کودکانۀ توتمیسم به شمار می‌آیند. رقابت پدر در عشق ورزیدن نسبت به مادر، کودک را به جا‌به‌جایی ترس و کینه‌اش از پدر به یک حیوان وا می‌دارد.(این برداشت مستلزم قبول نظریۀ لامارک مبنی بر موروثی شدنِ ویژه‌گی‌هایی است که انسان از راه تجربه کسب می‌کند).

پست مرتبط با کتاب توتم و تابو : کتاب اصول روانکاوی فروید نوشته ارنست جونز

به طور کل: دین توتمی از احساس گناه و تلاش برای پرداخت کفاره و جبران سرچشمه می‌گیرد. به نظر فروید، این عوامل در ریشۀ همۀ ادیان بشری قرار دارد. همۀ ادیان بعدی در واقع کوشش‌هایی برای حل این مسأله‌اند و تنها از جهت مرحلۀ فرهنگی که این کوشش در آن صورت می‌گیرد و راه‌حل‌های اتخاذ شده، با یک‌دیگر تفاوت دارند.
پرسش‌های اصلی‌یی که فروید در این کتاب در صدد پاسخ‌گویی به آن‌ها بوده است:
۱ـ حیوان‌پرستی از کجا سرچشمه گرفته است؟
۲ـ تابو یا محرمات در میان قبایل اولیۀ انسانی، بر چه پایه و اساسی استوار بوده است؟
نتایجی که فروید از کنار هم گذاشتن اطلاعات در باب آداب و رسوم و احساسات و تفکرات و خلاصه طرز زنده‎گی مردمان اولیه خوانده بود، با نتایجی که از احوال بیماران روانی به‌دست آورده بود، مقایسه کرده و دست آخر چنین نتیجه گرفت:
ـ سازمان فکری و احساسی مردمان اولیه با بیماران روانی وجوه اشتراک فراوانی دارد.
ـ در احساسات مردمان اولیه بین عشق و نفرت (تضاد احساسات) فاصلۀ چندانی نیست.
در کل فروید می‌خواهد آن چیزهایی را که مدعی آن است در این کتاب به اثبات برساند و بزرگ‌ترین الهام خود را از داستان اساطیری ادیپ پادشاه گرفته است.
هم‌چنین خود فروید معتقد است کسی که می‌خواهد این کتاب را بخواند، باید کم‌وبیش با روان‌کاوی آشنا باشد. فروید راه‌حل خودش را در مورد تابو قطعی و حتمی می‌داند و در باب توتم اعتراف می‌کند که راه‌حل پیشنهادی‌اش محدود به معلوماتی است که روان‌کاوی ظاهراً در حال حاضر صحت آن را مجاز و موجه می‌شمرد.
مسالۀ تابو هنوز هم در جوامع امروزی دیده می‌شود. مسالۀ توتم برعکس کاملاً با سبک احساس امروزی ما فرق دارد. توتم نهادی است که مدت‌ها پیش ناپدید شده است.
زیگموند فروید برای کشف حقیقت حیوان‌پرستی و تابو به کتبی مراجعه کرد که پر بود از مشاهدات دست اول و دوم در خصوص طرز زنده‌گی و آداب و رسوم مردمان اولیه که غالباً مبلغان مسیحی و سیاحان گردآورندۀ آن‌ها بودند و بعد نیز به مقالات و نوشته‌های مفسران درجه یک رجوع کرد و همۀ این‌ها را با روان‌کاوی سنجید.
فروید هم‌چنین از کتب و شاهدات و تفاسیر و تعابیر جامعه‌شناسان، قوم‌شناسان، روان‌شناسان، زیست‌شناسان نظیر( داروین) و… مایه می‌گیرد و سرانجام پس از مطالعات طولانی به این نتیجه می‌رسد که سازمان روانی مردمان اولیه، همان است که در بیماران روانی مانند وسواسی‌ها و کسانی که از حیوان و… می‌ترسند و یا بیماران روانی شدید نظیر پارانوئیک که دنیای پرآشوب درون خود را به عالم خارج نسبت می‌دهند، و در حقیقت فروید مردمان اولیه را با بیماران روانی و گاهی کودکان مقایسه کرده است.

پست مرتبط با کتاب توتم و تابو : کتاب آینده یک پندار

توتم چیست؟

توتم در وهلۀ اول جد گروه، و در وهلۀ دوم فرشتۀ حامی و نگهبان آن است.

تابو چیست؟

فروید تابو را این‌چنین تعریف می کند:
از دیدگاه ما تابو مبین دو معنای کاملاً متضاد است. از یک‌سو به معنای مقدس و وقفی، و از سوی دیگر به معنای خطرناک، وحشت‌ناک، ممنوع، نجس و اسرارآمیز (تابو بنابرین به معنای غیر قابل وصول و اساساً به معنای محدود و ممنوع است).

ویژه‌گی‌های تابو

ـ محدودیت‌های تابویی چیزی غیر از ممنوعیت‌های اخلاقی و مذهبی محض است.
ـ بر اساس هیچ کدام از فرمان‌های ملکوتی نیست و فقط به خود تکیه دارد.
ـ عموماً وجه افتراق آن از ممنوعیت‌های اخلاقی این است که جزو نظامی که امساک و پرهیز را واجب به حساب می‌آورد و دلایل این وجوب را به دست می‌دهد، نیست.
ـ ممنوعیت‌های تابویی بر هیچ استدلالی استوار نمی‌باشد و لیکن از نظر کسانی که تحت سیطرۀ آن زندگی می‌کنند، کاملاً طبیعی است.
از منظر فروید ۳ نوع تابو وجود دارد:
۱ـ یک تابوی طبیعی یا مستقیم که محصول نیروی جادویی (مانا) است که به شی یا شخصی وابسته است.
۲ـ یک تابوی انتقالی یا غیرمستقیم که از همان نیرو منبعث می‌شود.
۳ـ تابویی واسط بین دو تابوی قبلی که شامل هر دو عامل قبلی است مثل تملک زن توسط شوهرش.