اقدام پژوهی

اقدام پژوهی (پژوهش در عمل)

اقدام پژوهی

اقدام پژوهی یا روش پژوهش در عمل ، در سال های اخیر، مورد توجه بسیاری از اندیشمندان و متخصصان دست اندرکار پژوهش قرار گرفته است و درباره ی آن نظریه پردازی های فراوانی صورت گرفته و نیز کتاب های فراوانی نگاشته شده است.

منطق روش پژوهش در عمل، همان منطق چگونگی انجام دادن پژوهش در عمل و اجرا است. این منطق که به خرد و دانش غیر رسمی عامه ی مردم بستگی دارد، میان پژوهشگران نیز شناخته شده است.

کورت لوین در سال ۱۹۹۴ مبانی اصطلاح «پژوهش در عمل» را ابداع کرد و فرایند به‌کارگیری آن را بر سه پایه بنیان نهاد:

به زبان ساده:

مبانی اقدام پژوهی

نگاه کنید: داده‌ها و اطلاعات مربوط را گردآوری کنید؛ وضعیت موجود را شرح دهید.

فکر کنید: کشف کنید چه چیز اتفاق می افتد. تفسیر کنید و چرایی و چگونگی آن را مطرح سازید.

عمل کنید: برنامه ریزی کنید – اجرا کنید – ارزشیابی کنید.

بی‌گمان، هر شیوه ای که برای اجرای پژوهش در عمل به کار گرفته شود به شدت تجربی است؛ زیرا پژوهشگر را وا می دارد که پدیده های مورد بررسی را به دقت مشاهده و به روشنی تعریف کند.

درک موضوع پژوهش، تنها تشخیص روش مناسب برای انجام دادن کار نیست. بلکه بررسی روش های مختلف برای ایجاد آگاهی و آفرینش معرفت است.

بنابراین؛ انجام دادن پژوهش های کیفی، نه تنها هرگز پایان راه نیست، بلکه به درستی آغاز راه است. چون هر پژوهش در عمل، کاوشی است برای درک و ایجاد یک معنی و ایجاد هر معنی زمینه یا جوّی را فراهم می آورد که مشکلات تازه و جدیدی شناسایی شوند.

پژوهش در عمل، یک حرکت متعهدانه و هدفمدار است. به سخن دیگر، یک عمل راهبردی است. عمل های راهبردی، یعنی فعالیت های آگاهانه، قصدمند شده و هدف دار، همراه با تعهدهای اجتماعی.

این گونه دانش، برای پژوهشگران حیاتی است و به یاری آن می توانند داور حقیقت باشند، حکم بدهند و به قوانین یا اصول موضوعی، برای اثبات اعتبار چنین دانشی نیاز نداشته باشند.

امروزه، پژوهش در عمل، به وسیلهٔ پژوهشگرانی صورت می گیرد که در موقعیت های اجتماعی – آموزشی درگیری هایی دارند و هدفشان بالا رفتن فهم و استدلال در اوضاع و احوال پیرامون است.

یادآوری این نکته‌ ظریف هم خالی از اعتبار نیست که بهترین حالت در این گونه پژوهش ها این است که با همکاری افراد درگیر انجام گیرد تا گروه های پژوهشگر کیفی، قدرت و اعتبار بیشتری به دست آورند.

ویژگی‌های اقدام پژوهی

۱- پژوهش به وسیلهٔ دست اندرکاران

در اقدام پژوهی خود شخص پژوهنده ، برای حل مسئله ای که خود با آن دست وپنجه نرم می کند و برای بهبود آن، اقدام به پژوهش می کند.

در حالی که در پژوهش علمی و دانشگاهی ، مسئله مورد تحقیق لزوماً مسئله خود محققق نیست، بلکه محقق به عنوان فردی حرفه ای وارد جریان پژوهش می شود.

۲- تأکید بر عمل

عمل شخص در محیط مورد تأکید است ، بنابراین اگر پژوهشی به ”کار و عمل فعلی “ فرد مربوط نشود و نتیجه آن در عمل مشاهده نشود، پژوهش در عمل به حساب نمی آید.

برای نمونه ممکن است آموزگاری علاقمند به پژوهش در تاریخ آموزش وپرورش یک منطقه باشد، یا تأثیر وضعیت اقتصادی خانواده ها در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را مورد بررسی قرار دهد، هیچ کدام از این تحقیقها ، پژوهش درعمل محسوب نمی شوند. چراکه نتیجه آنها به طور مستقیم و بلافاصله در پیشرفت کار معلم أثرنخواهد داشت؛ اما اگر معلمی راه های بهبود آموزش انشا، را درکلاس به کار گیرد، پژوهش درعمل را به کار برده است.

۳- اقدام پژوهی مشارکتی است

از نظر ، همکاری و پیشنهادهای همکاران استفاده می گردد.

۴- خود ارزیاب است

چگونگی پیشرفت کار و حتی نتایج تغییرات و اصلاح موقت برنامه ها به وسیله خود پژوهشگر و افراد درگیر دراقدام پژوهی ارزیابی می شود.

۵- اقدام پژوهی مبتنی بر ارزشها است

آنچه افراد رابه این نوع تحقیق سوق می دهد، نوعی احساس تعهد ونیاز به ایجاد تغییر و تحول در کار خود است. تا چنین میل و احساسی نباشد رغبت چندانی به پژوهش نخواهد بود.

۶- غیر رسمی است

معمولا این تحقیق بدون رعایت سلسله مراتب اداری و دیوان سالاری های معمول و به صورت غیررسمی انجام می گیرد. نقش پژوهنده درعمل، مانند مددکار اجتماعی یا مشاور به نوعی تسهیل کننده کار است.

۷- روش تحقیق ساده

دراین روش پیچیدگی های معمول یک تحقیق علمی کلاسیک لازم نیست. مراحلی مانند تعیین متغیرها، نمونه آماری، تجزیه وتحلیل آماری، تعریف های عملیاتی و… وجود ندارد. محقق لازم نیست خطی مستقیم را درپیش بگیرد، بلکه به تناسب پیشرفت کار اقدام های پیش بینی نشده ای را انجام دهد. برای همین به این نوع ، روش دوری یا مارپیچی گفته اند.

۸- تعمیم نا پذیری یافته ها

برعکس پژوهش های رسمی وعلمی تعمیم پذیری نتایج تحقیق ، چندان مدنظر نیست. هدف آن کاهش مسائل عملی و روزمره است نه پایبندی به روشهای علمی و.

۹- نگاه از درون

افراد درگیر درکار و فعالیت از درون محیط کار به مسائل می نگرند وهدفشان کاهش یا حل مسائل درونی و فعلی شان است. در حالی که نگاه پژوهشگر حرفه ای از بیرون به درون است.

۱۰- پژوهش در عمل، شخصی است

ضمیر به کاررفته در این پژوهش ”من ” یا ” ما “ است ؛ مثلا :
چگونه می توانم املای سارا را تقویت کنم؟

موضوعی که به من یا ما ارتباط ندارد موضوعی است عمومی و نه شخصی و موضوع پژوهش درعمل نخواهد بود.

وجوه اشتراک اقدام پژوهی با تحقیق علمی

نظام مند بودن

بیان مسئله

پرسش مشخص

اطلاعات مدون

انتقادی بودن

کنترل نظام مند

تولید دانش

اهمیت و ضرورت اقدام پژوهی

* مناسب ترین راه برای حل مسئله است.

* نوعی آموزش ضمن خدمت است.

* نوآوری و دانش افزایی

* اصلاح وضع نا مطلوب

* دوری از نخبه گرایی

* رشد وبالندگی عمومی

* پاسخ گویی علمی

* نزدیکی و ملازمت نظر و عمل

آمادگی های لازم پیش ازانجام پژوهش

۱/ شرایط وملاحظات کار با دیگران

شناسایی گروه های کاری مرتبط با شما شامل :

– استادان یا راهنمایان شما

– دوستان نقاد شما

– مشارکت کنندگان

– پژوهشگران همکار شما

– گروه ارزیاب

۲ / توسعه مهارت های فردی

مهارت گوش دادن

مهارت در مدیریت

مهارت در همکاری و مشارکت

تقویت اراده و اعتماد به نفس

توجه به گوناگونی اندیشه ها و نظرات ورفتارها

سبک بیان (مهارت گفتن وبیان ساده)

۳ / ملاحظات عملی

الف – نقش پژوهشگر

برای جلب اعتماد وهمکاری دیگران، نقش وکار خودرا به روشنی برای آنان توضیح دهد. طرز برخورد ، لباس پوشیدن ، صحبت کردن و… ممکن است به جای همکاری ، مقاومت ایجاد کند.

ب – شناسایی گروه های ذینفع :

افراد باید این احساس را داشته باشند که منافع آنها با این تحقیق به خطر نمی افتد و…

ج – شناسایی افراد متنفذ
اشاره به سازمانها وگروه های قدرتمند درون سازمان

د- ایجاد تصویر روشن از موقعیت ها

مانند اطلاع از پیشینه تحصیلی ، وضعیت خانوادگی، مشکلات وامکانات موجود دانش آموزان

۴/ روابط انسانی و مراعات اخلاق

ضرورت مذاکره با مسئولان

رازداری

احترام به حق همکاری نکردن دیگران

آگاه سازی دیگران

حفظ اعتماد و…

مراحل یا چرخه ی پژوهش در عمل

بررسی طبقه بندی پژوهشگران و اندیشمندان از مراحل پژوهش درعمل این نتیجه را عایدمان می کند که پژوهش در عمل دارای سه مرحله کلی است:

تشخیص

تغییر

ارزیابی

مراحل پژوهش درعمل ؛ به صورت عملیاتی

۱- مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش

۲- توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله

۳- گردآوری اطلاعات شواهد یک

۴- تجزیه وتحلیل وتفسیر داده ها

۵- انتخاب موقتی راه حل جدید

۶- اجرای راه حل جدید ونظارت برآن

۷- گردآوری اطلاعات شواهد دو

۸- ارزیابی تأثیر اقدام جدید وتعیین اعتبار آن

۹- تجدیدن ظر ودادن گزارش نهایی (اطلاع رسانی)

مراحل ۱-۵ به تشخیص ، مرحله ۶ به اجرا و مرحله ۷-۹ به ارزیابی وارائه مربوط می شوند.

۱ – مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش

– مرتبط بودن موضوع با شغل پژوهشگر

– قابل تحقیق وبررسی بودن

– توانایی انجام واجرای تحقیق

– مورد علاقه بودن موضوع

– دارای اهمیت باشد.

– منابع اطلاعاتی کافی در دسترس باشد.

۲- توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله

به بررسی وتوصیف وضعیت کنونی واینجایی موجود اشاره دارد.

مثلا “ : مدرسه من کجا قرار دارد؟

دخترانه است یا پسرانه؟

تعداد دانش آموزان چند نفر است؟

دونوبته است یا یک نوبته؟

در چه کلاسی ، ودر چه درسی پژوهش صورت می گیرد؟

از کجا باید شروع کرد وبا کدام مسئله؟

۳- گردآوری اطلاعات (شواهد ۱)

درابتدا تفاوت شواهد نوع اول (۱) وشواهد نوع دوم (۲) را بیان می کنیم

شواهد نوع اول تشخیصی و شواهد نوع دوم قضاوتی وارزیابی است.

باید به پرسشهای زیر پاسخ داد:

چه نوع داده ها وشواهدی ؟
ازچه منابع ومراجعی می توان اطلاعات کسب کرد؟
از چه روش هایی باید برای گردآوری اطلاعات استفاده کرد؟
هدف از گردآوری اطلاعات چیست؟

سپس

-مشخص کردن وضع موجود به کمک داده ها وشواهد
انتخاب یک راه حل موقت
مطالعات اولیه و یررسی پیشینه تحقیق

۴- تجزیه و تحلیل وتفسیر داده های اقدام پژوهی

منظور از تفسیر ، تبیین وتشریح معانی نهفته در دل داده هاست، برای فهم جامع و روشن معانی و مفاهیم .

شناسایی مطالب ضد ونقیض ؛ چگونگی روابط متقابل رخدادها ؛ طبقه بندی وتعیین چارچوب منطقی وعقلانی واقعیات.

از الگوها و چارچوب های مختلفی برای تفسیر داده ها میتوان استفاده کرد:

۱- روش شش پرسش :

چرا؟ چگونه؟ چه کسی؟ چه چیزی؟ چه موقع ؟ کجا ؟

۲- الگوی ترسیم مفاهیم

ریشه بسیاری ازمشکلات درجاهای دیگر غیرازکلاس ومدرسه است.
مثلا برای بررسی مشکلات رفتاری جوانان ؛ مسائل مالی، بهداشتی، والدین، مسائل خانوادگی، موفقیت تحصیلی و… باید مورد مطالعه قرار بگیرد.

۳- روش تجزیه وتحلیل مفاهیم

مشابه الگوی ترسیم مفاهیم است. دراین روش موارد زیر بررسی میشود:

الف- مشکل اصلی

ب- ریشه های اصلی مشکل

ج- دیگر عوامل

د – نتایج وعواقب منفی

ه – دیگر نتایج مهم

۵- انتخاب راه جدید به صورت موقت

درانتخاب روش جدید شتاب نکنید. به یادداشته باشید مسئولیت وتعهد اجرا ونتیجه گیری این تحقیق با شماست. شکست معنی ندارد، درصورت نتیجه ندادن ، راههای دیگر را بیازمایید. هرچه اطلاعات موثق تر باشد امکان پذیرش ونتیجه دادن آن بیشتر است. برای اجرای راه حل جدید برنامه ریزی کنید. چه فعالیتهایی؟ چگونه ؟ باچه امکاناتی؟ چه زمانی؟ باچه وسایلی؟

۶- اجرای راه حل جدید ونظارت برآن

۷- گردآوری اطلاعات (شواهد ۲)

همان گونه که قبلا “ اشاره شد این مرحله برای ارزیابی وقضاوت مورد نیاز است. برای این که ثابت کنید ادعایی که درباره عمل جدیدتان دارید، منطقی و درست است؛ باید شواهد ومستنداتی داشته باشید. دلایلی که مبین اصلاح به وجود آمده درکار شما باشد.

ممکن است ادعا کنید باروش جدید شما نمرات دانش آموزان تا ۲۰ درصد بهبود یافته است ، این ادعا زمانی قابل قبول است که نمرات دانش آموزان قبل و بعد از اجرای راهکار جدید مقایسه شود.

۸- ارزشیابی تأثیر اقدام جدید وتعیین اعتبار آن

دراین مرحله نیز مانند مرحله سوم داده ها را تفسیر وتحلیل می کنیم. ازخودمان می پرسیم این داده ها نشانگر چه تغییراتی هستند؟ آیا پیشرفتی را نشان می دهد؟ به چه دلیل؟ درچه زمینه ها ومواردی پیشرفت بوده است ؟ (باشواهد) باپرسش های مشابه تا نتیجه اقدام جدید را به کمک شواهد منطقی ارزیابی کنیم. اگر نتیجه مثبت بود، این اقدام را به عنوان یک تغییر یا راه حل جدید ادامه می دهیم و در غیر این صورت به راه های دیگر می اندیشیم.