جرات مندی چیست؟

جرات مندی یعنی ابراز عقاید، احساسات و افکار خود به دیگران به طور مناسب، مستقیم، صادقانه و بدون بی¬احترامی به حقوق دیگران.

انواع سبکهای ارتباطی

۱. منفعلانه
۲. پرخاشگرانه
۳. جراتمندانه

۱- سبک ارتباطی منفعلانه :

انفعال یعنی اهمیت ندادن به نیازها و خواسته های خود و پذیرفتن خواسته های دیگران، حتی اگر این خواسته ها به ضرر فرد باشد.
پیام ارتباطی: این افراد با رفتارهای خود این پیام را به دیگران منتقل می کنند که من خوب نیستم شما خوب هستید.
هدف: هدف اصلی افراد منفعل راضی نگه داشتن دیگران به هر قیمت ممکن و اجتناب از کشمکش است.
خصوصیات کلامی و غیرکلامی افراد منفعل: سرگردانی، از این شاخه به آن شاخه پریدن، صدای آرام و لرزان، من و من کردن، اجتناب از تماس چشمی، وضعیت بدنی نامناسب.
نتایج رفتار منفعلانه: فرد منفعل به خاطر از خود گذشتگی هایش مورد تمجید و تعریف قرار می گیرد و در صورت شکست؛ چون تصمیم گیرنده نبوده خود را مقصر نخواهد دانست و دیگران نیز از او حمایت خواهند کرد.

۲- سبک ارتباطی پرخاشگرانه :

رفتار پرخاشگرانه عبارت است از ایستادگی سرسختانه برای مطالبه حقوق خود و ابراز عقاید و احساسات به شیوه‌ای که معمولاً نامناسب بوده و همیشه حقوق دیگران زیر پا گذاشته می شود.
ویژگی های مهم این شیوه عبارت است از:
خودخواهی، بی توجهی به حقوق و خواسته های دیگران، برتر دانستن خود، رنجاندن دیگران برای جلوگیری از رنجش خود و برچسب زدن به دیگران
پیام ارتباطی: پیامی که افراد پرخاشگر به دیگران منتقل می‌کنند این است. آن چیزی که من فکر می کنم، احساس می کنم یا می خواهم مهم است. من خوب هستم تو خوب نیستی.
هدف: برنده شدن بدون رعایت حقوق دیگران یا امتیاز گرفتن می باشد.
خصوصیات کلامی و غیرکلامی افراد پرخاشگر: صحبت کردن با صدای بلند و ناهنجار، ناامید و دلسرد کردن دیگران، برچسب زدن به دیگران، طعنه و نیش زبان زدن به دیگران، تهدید و تحقیر کردن دیگران.
نتایج رفتار پرخاشگرانه: ناسازگار، زورگو، سلطه گر و غیرخویشتندار

۳- سبک ارتباطی جراتمندانه :

جرات مندی یعنی پافشاری بر حقوق خود و بیان مستقیم، صریح و صادقانه احساسات و افکار خود با احترام به حقوق دیگران .
ویژگی ها عبارتند از: احترام گذاشتن به حقوق دیگران، به رسمیت شناختن و اهمیت دادن به افکار و احساسات خود و دیگران، ابراز احساسات و عقاید خود، اهمیت دادن به نیازهای خود و…
پیام ارتباطی: من به شما اجازه نمی دهم از من سوء استفاده کنید در ضمن برای شخصیت شما هم احترام قائلم و هرگز از شما بهره‌کشی نخواهم کرد. من خوبم توهم خوبی.
هدف: هدف این شیوه ی ارتباط رعایت عدالت برای تمامی طرفهای رابطه است. ترویج احترام متقابل و جلوگیری از بهره کشی و سوء استفاده هدف دیگر است.
خصوصیات کلامی و غیرکلامی افراد جراتمند: شنونده و پذیرا هستند، تن صدای محکم و استوار دارند، تماس چشمی مستقیم، بیان افکار و احساسات خود با استفاده از تن ضمیر من، ذکر مسائل مهم و پرهیز از حاشیه روی.
نتایج رفتار جرات مندانه: افرادی که جراتمند هستند کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند و اغلب از روابط شان رضایت داشته و به اهداف خود می رسند و مردم برای این افراد احترام بیشتری می گذارند زیرا آنها را افرادی محکم می دانند.

این مطلب را در روان راهنما ببینید : پکیج آموزش جراتمندی و نه گفتن به کودکان

دلایل رفتار جرات ورزی (جرات مندی)
احساس خوب درباره خود متداول نبودن ابراز احساسات
احساس خوب درباره دیگران دریافت برچسب پررو یا خودمختار
ایجاد احترام متقابل به خطر افتادن روابط بین فردی

دلایل رفتار پرخاشگری
ترس از شکست تعارض در روابط بین فردی
تخلیه خشم خشونت احتمالی

دلایل رفتار منفعلانه
ترس از تایید نشدن فقدان اعتماد
ترس از انتقاد احساس خشم، تنفر و ناکامی

مهارت نه گفتن (رد درخواست های غیرمنطقی دیگران):

همه ما در موقعیت هایی قرار گرفته ایم که گفتن کلمه نه برای ما دشوار بوده است. ناتوانی نه گفتن می تواند در موقعیت های مختلف مشکلاتی برای ما ایجاد کند. بسیاری از نوجوانانی که دچار مشکلات مختلف مانند مصرف مواد و فرار از خانه میشوند در نه گفتن مشکل دارند.
پاسخ نه گفتن شامل سه گام است.
۱- تصمیم خود را بگیرید: در این مرحله باید تصمیم بگیرید که آیا دادن پاسخ مثبت به درخواست موردنظر به نفعتان است یا خیر
۲- دلایل خود را بیان کنید: به طرف مقابل علت تصمیم یا خواسته و احساستان را بگویید.
۳- به طرف مقابل نشان دهید که نظر، خواسته یا احساس او را درک می کنید: همدلی کردن با دیگران و تلاش برای درک احساسات آنها موجب می شود تا دیگران پاسخ منفی خود را راحت تر بپذیرند.

روش های مختلف نه گفتن:

در برخی موقعیت ها به ویژه در شرایطی که فشار گروهی وجود دارد شاید یک بار نه گفتن برای کاهش فشار گروهی کافی باشد.
۱-مقاومت در برابر اعمال فشار دیگران: همه افراد به سادگی از خواسته خود دست برنمی دارند، از این سه شکل و شیوه های مختلف و با استفاده از تاکتیک های گوناگون شما را تحت فشار قرار می دهند تا با خواسته آنها موافقت کنید.

تاکتیک های تاثیرگذاری عبارتند از:

۱- القای احساس گناه: تو راضی می شوی من در این درس بیافتم.
۲- تهدید: اگر این کار را نکنی دوستی مان تمام می شود.
۳– دست انداختن و تحقیر: بچه ننه، دهنت بوی شیر می دهد؛ به این نوع رفتارها تاکتیک های نفوذ گفته می شود. در این نوع موقعیت ها با استفاده از گام هایی که گفته می شود، در مقابل فشار دیگران مقاومت کنید.
تمرین: در گروه های دوتایی با استفاده از گام های معرفی شده به ایفای نقش موقعیت های زیر بپردازید.
الف) یکی از دوستانتان از شما می خواهد که امروز به مدرسه نروید و برای نوشیدن مشروبات الکلی به شهرهای اطراف بروید، او به شما می گوید تعادی از دوستان او نیز آنجا هستند بعد از شما می پرسد می ترسی این طور نیست؟ تصمیم بگیرید به او بگویید نه
ب) یکی از دوستان خانوادگی تان از شما می خواهد که بعد از مدرسه به خانه او بروید شمکا احساس خوبی درباره او ندارید لذا احساس ناراحتی می کنید لذا تصمیم می گیرید به شیوه جراتمندانه رفتار کرده و از پذیرش او امتناع ورزید.

گام های پاسخ جراتمندانه به افرادی که می خواهند شما را تحت تاثیر قرار دهند

۱- احساسات خودتان و مشکل موردنظر را مطرح کنید.

جملاتی که می توانید بگویید گام ها
وقتی… من احساس ناکامی می کنم
وقتی …. من احساس ناراحتی می کنم
من احساس …. می کنم وقتی……
وقتی….. من خوشم نمی آید.
طرف مقابل سعی می کند شما را از موضوع دور کند.
۲- جملات انحرافی
لطفا اجازه دهید من حرف هایم را تمام کنم،
من میخواهم به آنچه من می گویم گوش دهید.

۳- موضوع را پیروی کنید.
من میخواهم….
من دوست دارم که …..
لطفا……
من دلم میخواهد که …..

۴- درخواست خود را بیان کنید.

درباره این موضوع چه احساسی دارید
آیا این مساله برای شما مناسب است
چه فکر می کنید.
آیا این مساله برای شما مشکلی ندارد.

۵- از فرد مقابل بپرسید که چه احساسی درباره درخواست شما دارد
فرد مقابل سعی می کند فکر شما را عوض کند

۶- عبارت حاکی از اعمال نفوذ
نه من واقعا منظوری نداشتم
نه من دارم می روم
نه من این کار را نمی کنم

۷- امتناع
الان آمادگی این کار را ندارم
شاید بعد بتوانیم درباره این موضوع صحبت کنیم
می خواهم با یکی از دوستانم صحبت کنم

۸- به تاخیر انداختن
به جای این کار بیا آن کار را انجام دهیم
چطوره کار دیگری انجام دهیم
چه چیزی می تواند هر دوی ما را خوشحال کند

۹- چانه زدن
در مواردی که فرد بر خواسته های خود اصرار می ورزد می توانید از روش های زیر استفاده کنید.
بیان دوباره پاسخ جراتمندانه به طور روشن و محکم و با استفاده از زبان مناسب
تکرار تقاضای خود به شیوه آرام، ارائه یک دلیل روشن و پافشاری بر آن
نشنیده گرفتن موضوع پرداختن به موضوع دیگر، ترک موقعیت
تعریف کردن: نه متشکرم بهتر است اصرار نکنید
فشار وارونه: بیان خطرات رفتار مورد نظر به فرد مقابل
شوخی کردن: تو باید بچه باشی، این با مزه ترین چیزی است که تا به حال شنیده ام

مهارت درخواست کردن

یکی از مهارت های جراتمندی (جرات مندی) درخواست کردن است که شامل دو گام می باشد
گام ۱- مشکلی که می خواهید برطرف سازید یا وضعیتی که می خواهید تغییر دهید را به طرف مقابل بیان کنید.
در این مرحله مشکل یا شرایط خاص خود را با فرد در میان می گذارید مثلا من امروز خودکارم را جا گذاشتم

گام ۲- برای رفع مشکل یا تغییر دادن موقعیت درخواست خود را بیان کنید در این مرحله پس از آن که فرد مقابل را در جریان مشکل خود قرار دادید درخواست خودتان را به طئر روشن و بدون پرداختن به مسائل حاشیه ای مطرح کنید.
گام۳-ازفرد مقابل بخواهید احساس خود رادرباره درخواست شما بیان می کند.میخواهم بدانم نظرتان درباره تقاضای من چیست؟
گام۴-گوش دادن ب فردمقابل
گام۵-پذیرش پاسخ و قدردانی:درصورتی ک فرد با درخواست شما موافقت کند ضمن پذیرش پاسخ از وی تشکر کنید. از اینکه می فهمی ازت سپاسگزارم

مدل ۴ مرحله ای رفتار جرات مندی

گام ۱– بیان رفتار: رفتار یا عملی که منجر به تعارض یا ناراحتی شما شده است را بیان کنید در بیان رفتار به جای استفاده از ضمیر شما از ضمیر من استفاده کنید. مثال: وقتی من می بینم که در حضور دیگران مرتب از من ایراد می گیرید من می شنوم که پشت سر من حرف می زنید.
الف) از کلی گویی و برچسب زدن به افراد بپرهیزید: مثلا نگویید تو آدم بی توجهی هستی
ب) از مطلق جلوه دادن امور با استفاده از کلماتی مانند هرگز، همیشه و …. پرهیز کنید. تو همیشه این رفتار را می کنی
ج) من و من نکنید و صریح سخن بگویید
د) با استفده از ضمیر من حرف های خود را شروع کنید
گام ۲– بیان احساس خود: به شخص مقابل بگویید که رفتار خاص ایشان چه حسی در شما ایجاد کرده است
گام ۳- ارائه راه حل جانشین: در این مرحله باید راه حل مطلوب خود را به شخص مقابل ارائه دهید به عبارت دیگر انتظار و خواسته خود را طرف مقابل بگویید.
گام ۴– ذکر پیامدهای مثبت رفتار: گوشزد کردن پیامدهای مثبت، یعنی به فرد بگویید که عمل کردن او به پیشنهاد شما چه پیامدهایی در برقراری رابطه شما خواهد داشت.

تکنیک های ویژه جرات مندی

۱-رد قاطعانه درخواست های غیرمنطقی: این تکنیک شکل دیگر نه گفتن است، ضمن حفظ حرمت فرد مقابل پاسخ خود را به شیوه ای سازنده اصلاح کنید. رد قاطعانه دارای سه جز است
• ارائه بازخورد مثبت: ای کاش می توانستم کاری برای شما انجام دهم
• بیان دلیل یا دلایل: چون تصمیم گرفته ام که جزوه ام را به هیچ کس امانت ندهم بنابراین نمی خواهم در تصمیم خود تجدیدنظر کنم.
• اعلام تصمیم: بنابراین در این مورد متاسفم.
۲-روش صفحه خط افتاده: از این روش زمانی استفاده کنید که طرف مقابل شما بیش از حد سماجت نشان می دهد.
۳-روش خلع سلاح: گاهی طرف مقابل وقتی با جواب رد مواجه می شود ممکن است با توسل به شیوه هایی شما را در موضع انفعالی قرار داده و وادار به اعمالی نماید که دلخواه شما نیست.
۴-خود را به خنگی زدن: این روش به ویژه در برخورد با انتقاد دیگران کاربرد دارد در این تکنیک به انتقاد متقابل طوری رفتار کنید که انگار انتقاد را پذیرفته و یا درستی انتقاد را باور کرده اید.

در چه موقعیت هایی رفتار بر اساس جرات مندی مناسب نیست.

۱- وقتی می بینیم طرف مقابل در مخمصه افتاده
۲- تعامل با شخص حساس
۳- موقعیت هایی که جراتمندی احتمال رسیدن به هدف را کاهش می دهد.

نکات آموزشی جرات مندی
۱- بین جرات ورزی و پرخاشگری تفاوت قائل شوید.
۲- هر چند ممکن است در هنگام رفتار جراتمندانه خشم نیز وجود داشته باشد ولی به احتمال زیاد بهتر کنترل می شود.
۳- جراتمند بودن یا نبودن یک انتخاب است شما مجبور نیستید همیشه جراتمند باشید.
۴- ابراز احساسات درباره موقعیت بسیار مهم است.
۵- همیشه کانال ارتباطی را باز نگه دارید.
۶- در صورت استفاده از جرات مندی احتمال رسیدن به بهترین نتیجه بیشتر است، رابطه کمتر آسیب می بیند و تعارض بدون احساس گناه و ناراحتی یک طرف از بین می رود.

منبع : مهارت جرات مندی/شهرام محمدخانی