اتیسم : راهنمای مربیان برای آموزش به کودکان و دانش آموزان اتیستیک

اتیسم : چطور به کودکان دارای اتیسم آموزش دهیم؟

تدریس به دانش آموزان دارای اوتیسم نیازمند درک مناسب از نیازهای هر دانش آموز و برنامه ریزی مناسب برای هر فرد است. پر واضح است که افراد متفاوت، نیازهای متفاوت دارند و حتی نیازهای یک فرد نیز در طول زمان دستخوش تغییر میشود، از این رو نمیتوان از یک روش ثابت و یکسان صحبت کرد. با این حال سعی شده است تا موثرترین روشهای آموزشی در رابطه با مهمترین حوزه ها ارائه شود

روشهای آموزشی به کودکان دارای اتیسم

الف. استفاده از نشانه های تصویری

یکی از موثرترین روشهایی که به دانشآموزان مبتلا به اتیسم در درک مفاهیم کمک میکند، استفاده از نشانه های تصویری یا به عبارتی استفاده از تصاویر یا راهنمایی های کتبی در هنگام آموزش است.

اتیسم : چطور به کودکان دارای اتیسم آموزش دهیم؟

به یاد داشته باشید  دانش آموزان مبتلا به اتیسم معمولا زمان بیشتری را برای تحلیل اطلاعات و خواسته ها احتیاج دارند و از سوی دیگر سایر محر کهای محیطی موجود، مانع تمرکز آنها بر گفت ههای شما است. بنابراین هیچگاه به بیان شفاهی مطلب اکتفا نکرده و از کمک های بصری مناسب فهم هر دانش آموز استفاده نمایید.
سلسله مراتب این کمک ها از ساده به پیچیده به ترتیب عبارت است از:
• استفاده از خود شیء یا موضوع،
• تصویر کاملا همانند با شیء یا موضوع (به ترتیب عکس رنگی؛ تصویر رنگی؛ عکس سیاه و سفید)
• طراحی موضوع با خطوط
• نشانه های گرافیکی
• نوشته
از نشانه ها و کمکهای تصویری  می توان در موارد متعددی در کلاس استفاده کرد. مانند:

تنظیم برنامه دانش آموز مبتلا به اتیسم 

دانش آموز مبتلا به اتیسم با مراجعه به برنامه تصویری، متوجه برنامه روزانه، تقویم و حتی درک زمانی میشود.
می فهمد که چه کارهایی از او توقع دارند و پس از انجام کدام فعالیت می تواند استراحت و تفریح کند و چه زمانی کار روزانه او تمام شده و به خانه برمی گردد.اگر لازم است که دانش آموز بین دو فعالیت یا خوراکی یا … یکی را انتخاب کند، می توان تصویر آن دو را در صفحه انتخاب گذاشت و به وی اجازه انتخاب داد.

درک فعالیتهای آموزشی

با کمک نشانههای مناسب در کلاس، دانشآموز میتواند متوجه شود که موضوع درس و فعالیت کلاس چیست و برای انجام آن به ترتیب باید چه کارهایی را انجام دهد.

درک محیط اطراف

با استفاده از برچسب و نشانه گذاری مناسب، دانشآموز مبتلا به اتیسم میفهمد که باید هر وسیله را کجای کلاس بگذارد و جای هر چیزی که لازم دارد، کجاست.

تشویق رفتارهای مناسب

قواعد کلاس و رفتارهایی را که از دانش آموز انتظار دارید )مانند کتک نزدن، گاز نگرفتن، جیغ نزدن( در معرض دید دانش آموز قرار دهید.

تشویق رفتارهای مناسب در کودک اوتیستیک

آموزش مهارت های اجتماعی

از طریق نقاشی یا عکس می توان به دانش آموز یاد داد که در هر موقعیت اجتماعی باید چگونه رفتار کند. در بخش چهارم به تفصیل به این امر میپردازیم.

آموزش خویشتن داری

با استفاده از تصاویر مناسب، دانش آموز مبتلا به اتیسم درک می کند که رفتار مناسب در این موقعیت چیست. مثلا وقتی احساس عصبانیت یا خستگی می کند یا از چیزی ناراحت است به جای داد و فریاد چه کار باید بکند.

آموزش خویشتن داری دانش اموز اتیسم

نکته اصلی که باید توجه داشت این است که وقتی می خواهید درسی را آموزش دهید یا هنگام برنامه ریزی یک فعالیت، از خود سوال کنید: چگونه می توان این اطلاعات را به طور ساده به تصویر کشید. آنگاه با در نظر گرفتن سطح درک دانش آموزتان از کمک تصویری مناسب استفاده کنید.

ب. سایر روش ها

تشویق مناسب دانش آموز مبتلا به اتیسم هنگام یادگیری

هنگامی که دانش آموز کاری را خوب انجام می دهد بلافاصله او را تشویق کنید اما مواظب باشید که کلی گویی نکرده و فقط رفتار مناسب را تشویق نمایید.
به عنوان مثال اگر سینا در حالی که پاهای خود را تکان م یدهد جواب سوا لهای ریاضی را می نویسد به او بگویید: «سینا چقدر خوب جدول ضرب را یاد گرفته ای » نه اینکه: «آفرین سینا خیلی خوب کار می کنی » چون ممکن است که او فکر کند این تعریف مربوط به تکان دادن پاهایش است.

استفاده از مشو قهای معنادار

منظور از مشوق هر چیزی است که دانش آموز را تشویق به یادگیری کند چه تشویق زبانی چه یک شیء مورد علاقه. مشوقهای معمولی که در مورد سایر دانش آموزان کاربرد دارد، ممکن است در دانش آموز دارای اوتیسم ، انگیزه ای ایجاد نکند. باید در مورد هر دانش آموز بدانید به چه چیزی علاقه دارد و از چه چیزهایی خوشش نمی آید و آنچه را دوست دارد به عنوان مشوق برایش استفاده کنید.
مثلا اگر این مقدار کار را انجام داد اجازه دارد: پنج دقیقه تنها باشد، قدم بزند، آب بازی کند، با اسباب بازی مورد علاقه اش بازی کند یا از پشت پنجره بیرون را تماشا کند و….

تناسب توانایی دانش آموز و تکلیف

هنگامی که از دانش آموز مبتلا به اتیسم می خواهید وظیفه ای را انجام دهد باید سطح توانایی او را در نظر گرفته و به تدریج از مراتب آسان به مشکل بروید تا احساس اعتماد به نفس دانش آموز را تقویت کرده و جلوی احساس کلافگی و درماندگی  وی را بگیرید.
این دانش آموزان دچار نگرانیهای  متعدد هستند و کنترل احساساتشان در صورت احساس شکست و ناتوانی برایشان بسیار مشکل است. کمک گرفتن از نشانههای تصویری و اکتفا نکردن به راهنمایی شفاهی و حمایت لازم، به کاهش احساس ناتوانی و کلافگی کمک می کند.

را هکارهایی برای آماده سازی دانش آموز  مثال کاربردی ravanrahnama.ir
از همکاری و کمک والدین برای آماده سازی دانش آموز استفاده کنید. مطالب درسی را پیشاپیش در اختیار والدین بگذارید و از آنها بخواهید که با کمک عکس، ویدئو و یا کتا بهای مرتبط در مورد موضوع با فرزندشان صحبت کنند تا هنگام تدریس شما در کلاس، وی با موضوع بحث ناآشنا نباشد.  
دانش آموز را برای موضوعات پیش رو آماده
سازید.
دانش آموز را ملزم کنید که موضوع درس بعدی را از قبل بخواند تا آشنایی نسبی با آن پیدا کند.  

استفاده از ابزار آموزشی مناسب سن دانش آموز

باید به شخصیت دانش آموزان دارای اوتیسم احترام گذاشته شود. بنابراین باید برای هر دانش آموز از ابزار آموزشی مناسب سن خودش استفاده شود، هرچند ممکن است لازم باشد که زبان آموزشی را تغییر داد و مطلب را به زبان بسیار ساده بیان کرد.

فراهم نمودن امکان انتخاب

نظر به اینکه این دانش آموزان در فهماندن خواسته های خود به دیگران مشکل دارند و غالبا احساس کلافگی و ناراحتی میکنند لذا لازم است به آنها آموزش داده شود چگونه برای خودشان انتخاب مناسب نمایند. قسمت عمده زندگی این کودکان توسط بزرگترها برنامه ریزی و کنترل میشود. گاه مدت ها مشغول یک فعالیت هستند صرفا چون نمی دانند چگونه فعالیت دیگری را انتخاب کنند.
آموزش انتخاب باید بر مبنای توانایی ارتباط برقرار کردن فرد بوده و محدود به انتخاب یک یا دو فعالیت یا خوراکی مورد علاقه باشد تا به تدریج دانش آموز مفهوم انتخاب کردن را یاد بگیرد.
آزاد گذاشتن کودک در انتخاب مثل اینکه بگویید: «دوست داری توپ بازی کنی یا یک بازی دیگه؟ » نه تنها به آموزش مفهوم انتخاب کمک نمی کند بلکه کودک را گیج و کلافه می نماید.

تجزیه دستورات شفاهی

هنگام آموزش به دانش آموزان دارای اوتیسم از به کار بردن جملات طولانی خودداری کنید و دستورات خود را به چند بخش کوتاهتر تجزیه کرده و در صورت لزوم، هر جزء را همان گونه که گفته شد با نشانه های بصری همراه نمایید.

توجه به سرعت پردازش مطالب

دانش آموزان دارای اوتیسم ، زمان بیشتری را برای پردازش اطلاعات و درخواست ها نیاز دارند لذا در پاسخگویی به پرسش های شفاهی یا امتحانات کتبی باید این نکته را مد نظر قرار داد. در نظر گرفتن وقت اضافه در امتحان و دادن فرصت مناسب بین سوال و جواب شفاهی به حمایت از این دانشآموزان کمک می کند.

استفاده از نمونه های واقعی

در آموزش مفاهیم انتزاعی و تفکر روی موضوع از مثال های عینی و متفاوت استفاده کنید تا دانشآموز اعمال آن مفهوم را در موارد متفاوت درک کند نه اینکه به اشتباه آن را تنها منحصر به موردی بداند که در کتاب به عنوان مثال ذکر شده است.

تجزیه وظایف پیچیده

تکالیف پیچیده در واقع مجموعه ای است ازکارها و وظایف کوچ کتر. در آموزش اینگونه تکالیف به این دانش آموزان چه در مورد مهار تهای فردی، اجتماعی یا آموزشی باید این تکالیف را به طور پلکانی تجزیه کرد و بعد از آموزش هر مرتبه دانش آموز را به مرتبه و پله بعد ارتقاء داد تا تمامی این پلکان طی شده و در وظیفه مورد نظر، مهارت حاصل شود.
به عنوان مثال وقتی می خواهید مسواک زدن را به دانش آموزتان یاد دهید، این مهارت تقسیم میشود به یاد گرفتن ترتیبی: به دست گرفتن مسواک و خمیر دندان، باز کردن شیر آب، خیس کردن مسواک، باز کردن در خمیر دندان، گذاشتن خمیر دندان روی مسواک و….

تجزیه وظایف پیچیده اوتیسم

استفاده از روش آموزشی بدون خطا

هنگام آموزش به برخی از دانش آموزان مبتلا به اتیسم لازم است آنها را در یافتن پاسخ صحیح راهنمایی کنید. این راهنمایی و کمک مربی، مراحل مختلفی با توجه به نیاز دانش آموز دارد و می تواند به صورت کمک فیزیکی گرفتن دست دان شآموز و هدایت آن به سمت پاسخ صحیح(، استفاده از اشاره )مربی سوال را مطرح و به سمت پاسخ صحیح اشاره می کند( یا استفاده از کلام باشد.
مراقب باشید که دان شآموز متکی به کمک نشود و به تدریج که مفهوم را درک کرد میزان کمک را کمتر و به تدریج آن را محو کنید.
اگر از دانش آموز چیزی را پرسیدید که نتوانست بلافاصله یعنی ظرف دو ثانیه جواب صحیح دهد، معلوم است که پاسخ را نمی داند و نیاز به آموزش دارد.
فرض کنید برای اولین بار می خواهید به دانش آموز «دست زدن » را یاد بدهید، مراحل آموزش بدون خطا بدین گونه است:
مرحله اول؛ مربی: این جوری کن یا دست بزن (و خودش دست هایش را به هم می زند) و بدون یک ثانیه تاخیر دست کودک را گرفته و به هم می زند )کمک فیزیکی کامل( و او را تشویق می کند.
مرحله دوم؛ مربی: این جوری کن/ دست بزن )و خودش دست هایش را به هم می زند( و بدون یک ثانیه تاخیر به کودک کمک م یکند اما به میزانی کمتر از دفعه اول، مثلا دس تهای کودک را به طرف همدیگر راهنمایی کرده و آن را رها م یکند تا خود کودک آنها را به هم بزند و او را تشویق می کند.
مرحله سوم؛ این مرحله که متأسفانه معمولا مورد غفلت قرار می گیرد نقش مهمی در کسب مهارت یادگیری دارد. در این مرحله از کودک می خواهیم که چند کار ساده تر که میدانیم توانایی آنها را دارد انجام دهد تا حواسش از موضوع آموزش منحرف شود.

مربی: بگو اَ / بشین / پاشو / موهات رو نشون بده
مرحله چهارم؛ برای بار سوم مورد آموزش را از کودک می خواهیم اما هیچ کمکی نمی کنیم تا ببینیم آیا موضوع را خودش یاد گرفته یا نه.
مربی: این جوری کن/ دست بزن )و خودش دست هایش را به هم می زند( و دو ثانیه صبر می کند.
اگر کودک ظرف دو ثانیه خودش دست هایش را به هم زد او را بسیار تشویق کنید و مقدار قابل توجهی از مشوق را در اختیارش بگذارید.
اگر کودک هیچ کاری نکرد یا به اشتباه کار دیگری انجام داد معلوم میشود هنوز موضوع آموزش را یاد نگرفته، لذا مربی ضمن اینکه جلوی انجام کار اشتباه را م یگیرد باید به مرحله اول آموزش برگردد و دوباره این مراحل را از اول تکرار کند.
اگر بعد از سه بار انجام این مراحل هنوز کودک نتواند بدون کمک، موضوع آموزش را انجام دهد از او بخواهید کاری را که می تواند انجام دهد )مثلا پاشو/ بپر( و میزان اندکی از مشوق در اختیارش گذاشته و آموزش را متوقف کنید. سپس فکر کنید کجای کار را اشتباه کرد هاید: آیا مراحل را درست انجام داده اید، آیا میزان یا نوع مشوق مناسب بوده، آیا کمک به میزانی بوده که کودک خواسته شما را درک کند و ….

مناسب سازی ابزار آموزشی

هنگام آموزش با استفاده از ابزار کمکی مناسب به دانش آموز کمک کنید تا بتواند بر مطلب جدید و نکات مهم آن تمرکز کند.
مثلا قبل از آموزش یک مهارت خاص، میز دانش آموز را از سایر لوازم غیرمرتبط با موضوع آموزش، خالی کنید. به هنگام آموزش یک متن به جای آنکه کل کتاب را به دان شآموز بدهید همان صفحه را کپی کرده و نام های خاص یا کلمات کلیدی متن را رنگی کنید.

پیشنهادهای آموزشی  مثال کاربردی ravanrahnama.ir
اطلاعات مهم را برجسته و مشخص کنید. امور مهمی را که دانش آموز باید بداند، روی یک کارت
بنویسید و در اختیارش بگذارید. این کارت ها، خود ابزار خوبی برای دوره درس ها به هنگام امتحان خواهد شد.
ravanrahnama.ir 
مطالب کلیدی درس را از قبل، برای یادگیری در اختیار دانش آموز بگذارید. مطالب عمده ای را که می خواهید روز بعد یا هفته بعد آموزش دهید، در یک ورق نوشته و به والدین دانش آموز بدهید تا وی را پیشاپیش آماده سازند. ravanrahnama.ir 
مراحل انجام تکالیف را به وضوح و با جزئیات، مشخص کنید. مراحل انجام کار را یک به یک مشخص کرده و یک نمونه
کامل شده را در اختیار دانش آموز بگذارید تا بداند شکل نهایی کار چگونه باید باشد.
 

تشویق و ترغیب تلاش مستقل

یکی از اهداف آموزشی برای تمامی دانش آموزان، کسب استقلال است. اگر دانش آموز دارای اوتیسم ، همواره متکی به حمایت و کمک دیگری باشد، در رسیدن به استقلال دچار مشکل خواهد شد.
بنابراین برنامه آموزشی باید بگونه ای باشد که به تدریج اتکای دانش آموز به کمک مربی، کاهش پیدا کند.

تشویق و ترغیب تلاش مستقل کودک اوتیستیک

برخی از روش هایی که در این راستا می توان به کار گرفت عبارتند از:
• استفاده از نشانههای تصویری )شامل تذکرات کتبی( جهت کاهش نیاز به راهنمایی شفاهی • افرادی که به هنگام تدریس، جهت کمک به دانش آموز حضور دارند باید با فاصله از وی بایستند )نه اینکه همواره بالای سر او باشند(، همچنین باید از کمک افراد مختلف استفاده کرد تا دانش آموز به یک فرد خاص وابسته نشود.
• در صورت امکان برای دان شآموز چک لیست تهیه شود تا خودش هر کاری را که باید انجام دهد، بداند و پس از انجام کار، جلوی آن علامت بگذارد.

را هکارهایی برای انجام مستقل تکالیف  مثال کاربردی
استفاده از نشانه های تصویری در کلاس برای
درک کارهایی که تمام شده و کارهایی که باید انجام داد.
روی وایت برد یا ورق کاغذ، تکالیف دانش آموز را به ترتیب انجام نوشته و در معرض دید وی بگذارید تا پس از انجام هر کار، روی آن را خط بکشد یا پاک کند.
از سبد یا جعبه کار استفاده کنید: وقتی دانش آموز کاری را
انجام می دهد، آن را از سبد خارج می کند و خالی شدن سبد
به معنای اتمام کار است.
 
ازچند نشانه غیرگفتاری جهت کمک به تمرکز دانش آموز در کلاس استفاده کنید. اگر دانش آموز حواسش به انجام تکلیفش نیست، به آرامی
به او نزدیک شده و با انگشت به صفحه تکلیف اشاره کنید
تا انجام کار را به وی یادآوری کنید.
به جای آنکه تذکر دهید که دانش آموز کارش را انجام دهد،
در کلاس قدم بزنید و یادآوری کنید که اگر دان شآموزی
نیاز به کمک دارد شما در دسترس هستید.
 

استفاده مناسب از دلبستگی های دانش آموز مبتلا به اتیسم

اگر دانش آموزی به یک موضوع خاص دلبستگی دارد، مثل رن گها، اشکال یا ماشین، موضوع مورد علاقه وی را محور آموزش وی قرار دهید. مثلا برای یک هفته از کتا بهایی برای خواندن استفاده کنید که در مورد رنگ ها است یا از رنگ ها در آموزش حساب استفاده کنید.

دانش آموز خود را بشناسید و لیستی از نقاط قوت و علاقه های او داشته باشید

از کمک خانواده دانش آموز مبتلا به اتیسم در این رابطه استفاده کنید و علاق ههای دان شآموز را علاوه بر آموزش به عنوان مشوق در یادگیری و رفتار مناسب به کار برید.

رشد استعدادها و موضوعات مورد علاقه

اگر دانش آموزی در یک زمینه علاقه خاص یا استعداد دارد )مثل موسیقی، هنر، کامپیوتر، نقاشی و…( این زمینه را جهت کسب مهارت های لازم تقویت نمایید تا علاوه بر تقویت احساس موفقیت و لذت از آموزش، زمینه اشتغال وی در آینده نیز فراهم شود.

را هکارهایی جهت جلب توجه دانش آموز  مثال کاربردی
برای دانشآموز، فعالیتهای فوقالعاده ای در
نظر بگیرید که انگیزه او را به شنیدن سخنان
شما یا دیگران بیشتر کند.
از کلمات کلیدی که در هنگام تدریس بکار می برید، یک
لیست تهیه و در اختیار دانش آموز مبتلا به اتیسم بگذارید و از وی بخواهید
که هر وقت آن کلمه را شنید، روی آن خط بکشد.
 
هنگام تدریس، اموری را که باعث حوا سپرتی
دان شآموز می شود به حداقل برسانید.
دانش آموز را در ردیف جلو در محلی مناسب بنشانید. در
صورت لزوم به او گوشی بدهید تا صدا حواسش را پرت
نکند.
 
مطالب را با علاقمند یهای دان شآموز مرتبط
کنید.
مثلا اگر دانشآموزی به حفظ تاریخ علاقه دارد، پرسش
مربوط به تاریخ وقایع را از او بپرسید.
 
هنگام تدریس به دانشآموز ابزار تصویری
جهت پیگیری موضوع بحث را بدهید.
اگر در مورد مطلبی صحبت می کنید، یک کپی از کتاب یا
مقاله را در اختیار دان شآموز قرار دهید تا هنگام سخنان شما
فقط مجبور نباشد بر شنیدن تمرکز کند.
 

شما ممکن است این را هم بپسندید