مصرف مواد در کودکان و نوجوانان

مصرف مواد در کودکان و نوجوانان : نتایج مطالعاتی نظیر(مطالعه ی ملی سلامت و سوع مصرف مواد ) (۲۰۰۳) در ایالات متهده آمریکا نشان میدهد تعدادی از کودکان در سنین ۱۲ و ۱۳ سالگی مصرف کننده و قربانی مواد هستند. این به معنی آن است که آن ها قبل از ۱۲ سالگی شروع به مصرف مواد کرده اند.طبق گزارش های پروچسکا و دیکلمنت (۱۹۸۶) مراحل شکل گیری مصرف مواد مخدر و خصوصا کشیدن سیگار توسط دانش آموزان که قابل تسری به مصرف هرگونه مواد دیگر است عبارت اند از:

۱.مرحاه آمادگی

۲.مرحله ی آغاز

۳.مرحله ی شدن

۴.مرحله نگه داری

در مرحله ی اول کودک با سیگار و نحوه ی کشیدن آن آشنا میشود ولی کوششی جدی برای مصرف به عمل نمی آورد. این مرحله تا سن ۱۲ سالگی ادامه میابد.

در مرحله دوم نوجوان شروع به مصرف محدود میکند مثلا روزی دو تا سه نخ سیگار میکشد.

در مرحله سوم به صورت نامرتب به مصرف می پردازد.

خریدن سیگار و انواع ژست های مصرف را به تدریج امتحان میکند.

در مرحله چهارم مصرف سیگار به صورت مرتب در می آید.

پروچسکا و همکارانش نو جوانان سیگاری را به سه گروه اصلی تقسیم کرده اند:

۱.مقلدین یا هم رنگ جماعت شوندگان:حساس به جمع هستند در برابر فشار هم سالان تسلیم میشوند و به خود اطمینان و اعتماد ندارند.

۲.تنظیم کنندگان عواطف:حالات درونی خود را بررسی می کنند درباره ی عواطف و احساسات نا مطوب خود به راحتی صحبت میکنند و در صورت کنترل نداشتن بر محیط مصرف مشروبات الکی یا داروها بدون تجویز پزشک اقدام میکنند

۳.تعریف کنندگان از خود:میل دارند استقلال شخصی و سرکش خود را بیان کنند.کوشش دارند خود را خونسرد خشن و بی اعتنا به امر و نهی بزرگتران نشان دهند.بزرگتر از سن خود عمل میکنند و آماده ی قبول خطرات هستند.

البته نباید فراموش کرد همانند بسیاری از رویکرد های معاصر عواملی از قبیل کمبود در رفتار والدین مثل :غیبت تنش خانوادگی عدم پذیرش فاصله های هیجانی و بیگانگی و نیز پاسخ ندادن والدین به نیاز های کودکان میتوانند در شکل گیری مصرف مواد موثر باشند (اسکیلیت۱۰۰۱).

در این بین نظریه های اجتماعی فرهنگی به عنوان نقطه ی تلاقی جامعه شناسان و مردم شناسان بر سه عامل در شکل گیری سوء مصرف تاکید دارند :

الف)عوامل پویا یا درجه ای از تنش که به وسیله ی فرهنگ ایجاد می شود .

ب)هنجارها درباره ی مصرف مواد

ج)درجه ای که فرهنگ راهبردهای کنار آمدن با استرس را فراهم می آورد .کولمنو همکاران (۱۹۸۶) تجربه ی از دست دادن عزیزان مثل مرگ یا جدایی را در مراحل زندگی کودک مؤثر دانسته و ضایعات ناشی از مرگ و فاصله های دردناک را در مصرف مواد مؤثر میدانند.

سلنو(۱۹۸۷) نشان دادمصرف مواد مخدر و اعتیاد به آن ها در خانواده هایی که تنها دارای یک والد بوده اند (به ویژه پدرانی که به تنهایی مسولیت تربیت فرزندان را به عهده داشته اند)به مراتب بیشتر بروز کرده است. درحالی که در خانواده های صمیمی دارای روابط رضایت بخش کمتر بروز میکند.

رویکرد-شناختی-اجتماعی رشد رفتار ضد اجتماعی نوجوانان را عقلب به عنوان نتیجه ای از عوامل شخصی و خانوادگی مفهوم سازی میکند(پاترسون، ریدو دیشیون، ۱۹۹۲) همراه با رفتار پرخاشگرانه کودکان، بخشی از آنچه که مخصوص دوره تحول است باز نمایی میشود (لاچمن و ورز۲۰۰۲) زیرا این دوره تحولی، مجموعه ای در درون محیط اجتماعی کودک است؛ یک چهارچوپ بوم شناختی که به هدایت پیشگیرانه نیاز دارد(گروه پژوهشی پیشگیری از مشکلات کرداری،۱۹۹۲).

لابر (۱۹۹۰)، فرضیه ای را بنا نهاد که طبق آن ، فقر آداب فرزند پروری ، در رفتار پرخاشگرانه کودکان مؤثر است و همانطور که این الگو های رفتاری پرخاشگرانه پایدار می شوند، به رشد اختلال کرداری و سوء مصرف مواد می انجامد. با ورود به دوره میانه کودکی به طور فزاینده ای، کودکان تضادورز می توانند در سطح بالایی، واکنش منفی را از طرف آموزگاران و همسالان تجربه کنند و در نتیجه فرآیندهای شناختی-اجتماعی معیوب را رشد دهند. همانطور که پیشرفت تحصیلی آنان و پیوند اجتماعی با مدرسه ضعیف و سست می شود، آن ها نسبت به تاثیر گروه همسالان منحرف مستعدتر می شوند. ادامه این مسیر تا دوره نوجوانی، به تشدید خطر مصرف مواد، فعالیت های مجرمانه و شکست در مدرست منجر می شود.

توصیه هایی برای والدین درباره مصرف مواد در کودکان و نوجوانان

کودکان و نوجوانان به دلایل گوناگون ممکن است مصرف مواد را شروع کنند . بسیاری از والدین فکر میکنند فرزندانشان تحت تاثیر دوستان به این سمت گرایش پیدا کرده است اما این فقط یک دلیل است . در بسیاری از موارد ممکن است مصرف مواد چند علت یا متغیر داشته باشد . گروهی از نوجوانان علت شروع و ادامه ی مصرف مواد خود را به صورت زیر گزارش کرده اند:

…فشار دوستان

…کنجکاوی

…احساس بزرگ شدن

…نافرمانی و سرکشی

…کسب اعتماد به نفس

…مقابله با فشار امتحان

…شبیه کسی شدن

…متناسب شدن اندام و بهتر شدن شکل ظاهری

…تسکین و کاهش درد

…آگاهی نداشتن از زیان های مصرف مواد

…مساعل اجتماعی

…مشکلات خانوادگی

…آشنایی با علل مصرف مواد در کودکان و نوجوانان به ما کمک میکند تا با درک بهتر از انها بتوانیم راهکارهای مناسب را برای پیشگیری از بروز این معضل به کار گیریم.

علائم و نشانه های احتمالی مصرف مواد در کودکان و نوجوانان

مصرف مواد باعث ایجاد تغییراتی در فرد مصرف کننده میشود.این تغییرات به صورت علاعم و نشانه هایی نمایان میشوند.اگر بتوانید آن ها را بشناسید بدون شک خیلی زود تر میتوانید اقدامات اولیه را انجام دهید.اما به سادگی نمیتوان گفت که چه زمانی نو جوانان مواد مصرف میکنند. زیرا بسیاری از علاعم و نشانه های مصرف مواد با ویژگی های دوره ی نوجوانی مشابه هستند. هرچند هیچ علامت هشدار دهنده ای وجود ندارد اما بعضی علاعم و نشانه های احتمالی برای مصرف مواد وجود دارند که برخی از آنها از این قرارند:

***تغییر در وضعیت تحصیلی به صورت افت تحصیلی غیبت و اخراج از مدرسه

***استشمام بو هایی از لباس و اتاق آن ها

***خشونت و همکاری نکردن

***تغییرات بدنی (قرمزی چشم ها و آبریزش بینی )

***قرض کردن مکرر پول

***فقدان علاقه به فعالیت های لذت بخش قبلی

***تغییر در رفتار و کردار

***توجه نکردن به وضعیت ظاهر

***تغییر دوستان

***تغییر در الگوی خواب

***پنهان کاری بیش از اندازه در مورد اعمال و رفتار

به یاد داشته باشید هیچ یک از این تغییرات به تنهایی نشان دهنده مصرف مواد از سوی کودکان و نوجوانان نیست.اگر تعدادی از این علاعم و رفتار ها را برای مدتی طولانی مشاهده کردید بهتر است نسبت به احتمال مصرف مواد از سوی فرزندانتان حساس تر شوید و نشانه ها را جدی بگیرید.

منابع مصرف مواد در کودکان و نوجوانان

نشریه پیام مشاور

نشریه پیوند