وسواس : راهنمای خانواده برای مقابله با بیماری
وسواس
اختلال وسواس و اجبار (OCD) چیست؟
یک بیماری روانی است که با موارد زیر مشخص می شود:
افکار، تصورات و تکان های ناخواسته(وسواس فکری): که مزاحم زندگی روزانه هستند و منجر به اضطراب و ناراحتی شدید می شوند.
رفتارهای تکراری (وسواس عملی یا اجبار): که پاسخی هستند به وسواس های فکری و نمی توان جلوی آن ها را گرفت.
میلیون ها انسان در دوره ای از زندگی شان دچار وسواس می شوند.
چرا باید با اختلال وسواس آشنا شویم؟
زیرا افراد مبتلا به OCD
با درمان بهتر می شوند: می توان بر تنهایی و احساس خجالتی که اغلب با اختلال وسواس همراه است غلبه کرد.
دوباره برخود مسلط می شوند: این افراد می توانند مجدد بر زندگی خصوصی و شغلی خود مسلط شوند و زندگی شاد و پرباری را بسازند.
بسیاری از افراد بزرگسال مبتلا به وسواس می دانند که دچار مشکلی هستند. ولی تنها از طریق درمان است که خود و خانواده شان می توانند به آرامش لازم دست یابند.
بیماران مبتلا به وسواس اغلب «اعمال تکراری» انجام می دهند. که ناشی از افکار ناراحت کننده و ترس های غیرمنطقی آن هاست. مثلاً:
شست وشو و تمیزکردن
ممکن است فرد ساعت ها: – دست ها و سایر قست های بدنش را بشوید(اغلب تاحدی که پوستش سابیده شود.)
از ترس میکروب، وسایل خانه را تمیزکند.
تکرار کردن
بیمار ممکن است بعضی اعمال خاص (لباس پوشیدن، رسیدگی به سر و وضع خود و …) را تکرار کند تا: – از افکار «بد» رهایی یابد.
بلای بد را دور کند.
جلوی وقوع بدشانسی را بگیرد. اعمال انجام شده اغلب هیچ ارتباط منطقی با افکار یا فاجعه موردنظر ندارد.
وارسی کردن
ترس از فاجعه، فرد را وادار می کند مدام چیزهایی را وارسی کند. مثل: – قفل ها(ممکن است از ترس دزدی ساعت ها وقت خود را صرف وارسی قفل در و پنجره کند.)
شعله اجاق (ترس از آتش سوزی، فرد را وادار می کند مکرر برای اطمینان از خاموشی برای شعله ها به اجاق سربزند.)
سایر افکار تکراری
الگویی که دربین مبتلایان به وسواس شایع اند، عبارت اند از:
جمع آوری کردن
فرد وسواسی ممکن است اشیایی را که اغلب مردم دور می اندازند، جمع آوری کند. ترس از اینکه ممکن است روزی به این اشیا نیاز داشته باشد، منجر به جمع آوری انبوهی از روزنامه، دربطری و … می شود.
مرتب کردن
مشغله فکری شخص ممکن است، گذاردن هرچیز درجای خود باشد و ساعت ها را به مرتب کردن لباس، وسائل خانه، رختخواب و … بگذراند.
نگران بودن
در این حالت، وقایع روزمره مثلاً قیمت طلا یا سهام، ممکن است موجب دلهره شدید فرد شود. اما معمولاً رفتار خاصی دراین مورد از خود بروز نمی دهد.
بازی های فکری
در این حالت هم مثل مورد نگرانی، رفتار خاصی بروز نمی کند اما فرد در ذهن خود مرتباً چیزهایی را تکرار می کند، مثل: ورد و دعا(برای مقاصد غیرمذهبی)، سلسله اعداد، لغات یا سایر چیزها برای دفع احساس گناه، بدشانسی و …
اختلالات مشابه وسواس
اختلالات مجزایی که مشابه وسواس هستند و گاهی به درمان های آن جواب می دهند:
- هیپوکوندریانه: شامل وسواس فکری درمورد بیماری های وحشتناک است. فرد دائماً به دنبال آزمایش هایی است که سلامت او را تأیید می کند.
- بی اشتهایی عصبی: شامل وسواس فکری درمورد افزایش وزن با وجود سوءتغذیه واضح می باشد. اعمال تکراری دراین مورد عبارت اند از: – محاسبه کالری غذا – ورزش بیش از اندازه – انبارکردن غذاها
- اختلال بدشکلی بدن: این افراد عقیده دارند شکل بدن آن ها غیرطبیعی و زشت است.
- تریکوتیلومانیا: این افراد احساس می کنند مجبورند موهای خود را بکنند.
مشکلات رفتاری که اغلب به عنوان «رفتارهای اجباری» نامیده می شوند عبارت اند از:
قماربازی، مشروب خواری، پرخوری و … با وجود این که این رفتارها ممکن است منجر به اعتیاد شوند و نیاز به درمان دارند، اما جزو نمونه حقیقی وسواس نیستند.
چه چیز موجب وسواس می شود؟
دانشمندان معتقدند اختلال وسواس ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد:
تغییرات بیوشیمیایی
وسواس ممکن است ناشی از تغییراتی در ترکیب شیمیایی مغز باشد، مثلاً عدم تعادل سروتونین که به ارسال پیام بین سلول های عصبی کمک می کند.
عوامل ژنتیکی
ممکن است اختلال وسواس یا استعداد به وسواس در خانواده ها از نسلی به نسل دیگر منتقل شود.
برخورد با برخی مناسک یا تجربه ها ممکن است درایجاد وسواس نقش داشته باشد. خوشبختانه اختلال وسواس درمان مؤثر دارد!
درمان وسواس
رفتاردرمانی مؤثر است
این روش شامل اجرای برنامه های زیر با مراقبت دقیق است:
تمرین مواجهه
فرد به تدریج باترس یا اضطراب مواجه می شود. مثلاً شخصی که درمورد میکروب و شست و شو وسواس دارد، مواجعه با چیزهایی را تمرین می کند که درحالت عادی از آن ها اجتناب می کند:
- لمس دستگیره در
- دست زدن به گوشی تلفن
- استفاده از توالت عمومی
این تمرین ها می تواند با حمایت درمانگر یا شخص مورد اعتماد انجام شود.
جلوگیری از اعمال تکراری
به دنبال تمرین های فوق، فرد سعی می کند به تدریج اعمال تکراری را کنار بگذارد. مثلاً: شخصی که وسواس شست و شو دارد:
- شستن دست را تا یک ساعت بعد از تماس به تأخیر می اندازد.
- دفعات شست و شوی روزانه را کاهش می دهد(تاحد ۱ یا ۲بار).
به مرور زمان باتمرین مراجعه و سپس جلوگیری از انجام اعمال اجباری اغلب بهبود حاصل می شود.
بهبود مستلزم تلاش زیاد است. رفتاردرمانی نیاز دارد به:
همکاری نزدیک
بیمار وسواسی برای درمان باید با درمانگر یا یکی از اعضای خانواده یا فرد مورد اعتماد همکاری نزدیک داشته باشد. هدف از این همکاری مقابله با ترس های غیرمنطقی در محیطی امن و حمایت کننده است.
تمرین روزانه
برنامه مواجعه و جلوگیری از اعمال تکراری ممکن است نیاز به تمرین روزانه داشته باشد. درغیر این صورت بهبود به دست آمده هم ممکن است از دست برود.
صبر و تحمل
پیشرفت در بهبود نیازمند زمان است که اغلب هفته ها یا ماه ها طول می کشد. برخی بیماران می گویند: ثبت خاطرات روزانه روش خوبی برای دیدن پیشرفت است.
داروها به درمان بسیاری از بیماران وسواسی کمک می کنند
اغلب همراه بارفتاردرمانی به کار می روند.
برخی داروهای ضدافسردگی
دربرخی موارد اختلال وسواس مؤثرند. مثلاً کلومیپرامین یک داروی ضدافسردگی سه حلقه ای است که به عنوان داروی ضد وسواس پذیرفته شده است. این دارو بر سروتونین اثر زیادی دارد. (ماده ای که انتقال پیام عصبی بین سلول های مغز نقش دارد.) بیشترین تأثیر این دارو در بیمارانی است که افسردگی همراه با علائمی از اختلال وسواس نیز دارند.
داروهای مهارکننده انتخابی باجذب سروتونین (SSRI)
داروهای جدیدی هستند که اصلاً برای درمان افسردگی ساخته شده اند. اما دیده شده است که در درمان وسواس نیز مؤثرند. این داروها بدون اثر بر سایر مواد شیمیایی مغز، اثر سروتونین را تقویت می کنند. شامل:
- فلوکستین
- فلووکسامین
- پاروکستین
- سرترالین
چند نکته مهم :
برای به دست آوردن بهترین نتیجه درمان، بیماران باید:
برنامه روزانه خود را مجدداً تنظیم کنند
اولین هفته های رفتاردرمانی ممکن است بسیار وقت گیر باشند. بهتر است در برنامه ریزی وقت مرخصی از مدرسه، کار، سایر مسئولیت ها درنظر گرفته شود.
افراد حمایت کننده خود را انتخاب نمایند
بیماران وسواسی نباید بار درمان را به تنهایی به دوش بکشند. اطمینان از جانب افراد مورد اعتماد، احتمال موفقیت را افزایش می دهد. درصورت امکان، شرکت در یک گروه حمایتی نیز کمک با ارزشی است.
به پیشرفت های خود توجه کنید
هرموفقیت کوچک در راه درمان ارزش تشویق دارد. هرقدم رو به جلو را، با یک مهمانی یا گردش جشن بگیرید.
خانواده و دوستان چگونه می توانند کمک کنند
احتمال موفقیت درمانی زیادتر می شود اگر افراد مورد علاقه بیمار:
از شرکت در اعمال تکراری خودداری نمایند. ازجمله:
- در انجام وارسی مکرر در و پنجره و وسائل و … با بیمار همکاری نکنند.
- دفعات شست و شو یا اعمال تکراری را نشمارند.
- از قبول انجام تکراری (مثلاً توصیه به شست و شوی مکرر دست یا عوض کردن مکرر لباس) خودداری نمایند.
بازی را «اطمینان دادن» متوقف کنند
خود را درگیر پاسخ دادن به سؤال های مربوط به افکار یا اعمال وسواسی نکنید. مثلاً درمقابل سؤال های:
- آیا اجاق گاز را وارسی کردم؟
- آیا بیمار به نظر می رسم؟
- آیا شیر را بستم؟
به بیمار یادآوری کنید که قرار گذاشته اید به چنین سؤال هایی پاسخ ندهید.
تا می توانید درباره اختلال وسواس و تأثیر آن بر عزیزانتان اطلاعات به دست آورید.
کودکان هم ممکن است به اختلال وسواس مبتلا شوند
در بسیاری از بزرگسالانی که اختلال وسواس دارند، اولین علائم قبل از ۱۸ سال بروز کرده است. بیماران جوان مبتلا به وسواس ممکن است:
آگاهی کمتری داشته باشند
این بیماران درمقایسه با بیماران بزرگسال کمتر از غیرطبیعی بودن رفتارشان آگاهی دارند. همچنین بیشتر احتمال دارد اعمالی انجام دهند که با نگرانی هایشان ارتباط ندارند (مثلاً ۶بار بستن و باز کردن بند کفش برای جلوگیری از فرار گربه.)
توقع داشته باشند
این بیماران ممکن است از پدر و مادر یا سایر اعضای خانواده توقع داشته باشند و بخواهند آن ها را در اعمال اجباری خود شریک کنند.
به دنبال اطمینان باشند
آن ها این کار را با پرسیدن سؤال های زیاد انجام می دهند و اغلب راضی نمی شوند و به پرسیدن همان سؤال ها ادامه می دهند.
درمان به طورکلی، برای بزرگسالان و کودکان یکسان است.
آیا ممکن است بیماران وسواس بیماری روانی دیگری هم داشته باشند؟
بله. افسردگی در بیماران وسواس شایع است.
ازکجا می توانم اطلاعات بیشتری به دست آورم؟
از طریق تماس با:
- پزشکان، روانپزشکان و روانشناسان
- مراکز مشاوره بهزیستی و مراکز خصوصی مشاوره
- درمانگاه و بیمارستان های روانپزشکی وابسته به دانشگاه های علوم پزشکی و مراکز خصوصی
پایان سخن اینکه …
این اختلال را می توان تاحد زیادی درمان کرد
- بیاموزید هرچه بیشتر درباره اختلال وسواس و سایر بیماری های روانی
- کمک بگیرید اگر شما یا یکی از آشنایانتان علائم وسواس دارید
- حمایت خود را ابراز کنید درقبال دوستان و نزدیکانی که درحال درمان وسواس خود هستند
بکوشید تا به این رنج پایان دهید!
منبع : اختلالات اضطرابی/گروه نویسندگان/ترجمه احمدی