اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD) چیست؟

نوعی بیماری است که باعث می شود تمرکز کردن یا تسلط براعمال فرد برایش مشکل باشد.

این بیماری اغلب درکودکی خود را نشان می دهد

یعنی در سال های اول دبستان و ممکن است درطی دوران بلوغ و بزرگسالی هم ادامه داشته باشد.

این بیماری اغلب شامل رفتارهای پرتحرک می شود

که به آن «بیش فعالی» می گویند. والدین و آموزگاران اغلب کودک بیش فعال را فردی توصیف می کنند که «نمی تواند آرام سرجایش بنشیند».

این بیماری ممکن است به تنهایی وجود داشته باشد یا توأم با اختلالات یادگیری ازقبیل دیسلکسی (که نوعی اختلال در خواندن است) و یا با مشکلات ارتباطی.

کنار آمدن با کودک مبتلا به بیش فعالی، درخانه و مدرسه ممکن است مشکل و درعین حال لذتبخش باشد.

اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)

چرا باید با اختلال کمبود توجه بیش فعالی آشنا شویم؟

چون آگاهی از این بیماری و به دنبال تشخیص و درمان سریع رفتن، برای تمام افراد درگیر نتیجه بخش خواهد بود. این افراد عبارت اند از:

کودک

که نیاز به مقابله با مشکلات روزمره ای دارد که اختلال کمبود توجه بیش فعالی برایش ایجاد کرده است.

والدین و دوستان

که نیاز به درک موقعیت کودک دارند تا بتوانند به او کمک کنند.

آموزگاران و سایرکارکنان مدرسه

که باید یاد بگیرند چگونه به کودک کمک کنند تا درمدرسه موفق باشد.

تا می توانید آگاهی تان را بیشتر کنید تا بتوانید هم به کودک مبتلا و هم به خودتان کمک کنید.

چه عاملی باعث اختلال کمبود توجه بیش فعالی می شود؟

علت اصلی مشخص نیست، اما بسیاری از پژوهشگران فکر می کنند این بیماری ممکن است:

مربوط به نوعی عدم تعادل شیمیایی در مغز باشد: کاهش برخی مواد شیمیایی خاص در مغز، ممکن است باعث اختلال درتمرکز و توجه شود.

باسایر عوامل جسمانی مربوط باشد: آسیب های مغزی(مثلاً مسمومیت ناشی از سرب) یا آسیب های جنینی ممکن است درموارد نادری به بروز بیش فعالی کمک کند.

ارثی باشد: به نظر می رسد بیش فعالی درکودکان والدینی که قبلاً همین بیماری را داشته اند یا الان نیز دارند، بیشتر است.

تحت تأثیر محیط کودک باشد: رویدادهای داخل منزل یا مدرسه ممکن است علائم بیماری را شدیدتر (یا خفیف تر) کند.

علاوه بر اینها، بیش فعالی در پسرها شایع تر از دخترها است.

چگونه بفهمم که کودک من بیش فعالی دارد؟

فقط یک گروه متشکل از افراد متخصص می توانند با اطمینان این تشخیص را مطرح کنند. آن ها برای تشخیص قطعی باید سایر علل رفتارهای کودک را رد کرده و علائم متعدد بیش فعالی را مشخص نمایند. علائم ممکن است این ها باشند:

کوتاه بودن مدت تمرکز

حواس کودک به آسانی پرت می شود
درانجام دستورات و تمرکز فکر دچار مشکل می شود
تکالیفش را نیمه تمام گذارده به سراغ کار دیگری می رود
حرف گوش نمی دهد
اغلب کتاب، قلم یا سایر وسایل خود را گم می کند.

ناتوانی در مهار تکانه ها

کودک:

نمی تواند منتظر بماند تا نوبتش برسد
بدون فکر دست به عمل می زند
اغلب درکار دیگران مداخله می کند یا وسط حرف آن ها می پرد

بیش فعالی

کودک:

دائماً از جا می پرد
نمی تواند مدت طولانی آرام بنشیند یا بازی کند
زیاد حرف می زند (بعضی از بچه های مبتلا به این بیماری بیش فعال نیستند).

درکودکان کمتر از سن مدرسه ممکن است جداکردن علائم بیش فعالی از رفتارهای طبیعی سن آن ها مشکل باشد.

کودک مبتلا به بیش فعالی با مشکلات زیادی رو به رو می شود

درخانه

کودک ممکن است در تمام کردن وظایف ساده منزل دچار مشکل باشد. او می تواند کارش را شروع کند اما به زودی دستورات والدین را فراموش کرده، کار را رها می کند و می رود.

در مدرسه

کودک ممکن است نتواند آرام بنشیند، درصف منتظر بماند، به دستورات آموزگار توجه کند یا تمرکزکافی برای تمام کردن وظایف درسی خود داشته باشد.

درموقعیت های اجتماعی

سایر کودکان ممکن است او را طرد کنند چون قوانین بازی را رعایت نمی کند، اسباب بازی هایش را به دیگران نمی دهد یا همکاری لازم را ندارد.

اعتماد به نفس کودک بیش فعال اغلب پایین است

او فکر می کند همه کارهایش با شکست مواجه می شود. این تصویر ذهنی ناخوشایند از خود، کنارآمدن با دیگران را بیش از پیش دچار مشکل می کند.

اختلال کمبود توجه بیش فعالی را می توان درمان کرد

علاج قطعی برای بیش فعالی وجود ندارد، اما ترکیبی از درمان های مختلف می تواند مؤثر باشد. این درمان ها عبارت اند از:

تعدیل رفتار

عبارت است از برقراری اصول مشخص انضباطی و پیگیری دائم، از نظر دادن پاداش یا تنبیه کودک. تعدیل رفتار به کودک می آموزد که چگونه عمل کند.

دارو

تجویز دارو هیچ گاه تنها راه درمان نیست اما به خیلی از کودکان بیش فعال کمک می کند. (بی خطر بودن و تأثیر داروها در کودکان کمتر از سن مدرسه هنوز به خوبی مورد بررسی قرار نگرفته است). درمورد منافع و عوارض داروها از پزشک معالج سؤال کنید.

مشاوره

کودک و خانواده آن ممکن است از مشاوره فردی، گروهی یا خانوادگی سود ببرند.

برنامه ریزی آموزشی بعضی مدارس ممکن است برنامه یا کلاس های آموزشی خاصی برای کودکان بیش فعال داشته باشند.

هرنوع مشکل دیگر کودک (از قبیل مشکلات شنوایی، بینایی، تکلم یا عاطفی) نیز باید درکنار بیش فعالی مورد درمان قرار گیرد.

بزرگ کردن کودکان مبتلا به بیش فعالی نیاز به حوصله و انرژی دارد

مطلب مرتبط : دانلود نرم افزار افزایش توجه و تمرکز

نکاتی که می تواند به والدین کمک کند:

اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)

رفتار خوب را تشویق کنید.

با کلام و جایزه. به دنبال رفتارهای مثبت کودک باشید، حتی رفتارهایی که برای خیلی ها عادی و از روی وظیفه است.

نسبت به رفتارهای نامناسب تذکر دهید.

این کار را دائماً و به طور واضح انجام دهید. بگذارید کودک چند دقیقه ای در یک محل آرام با خودش تنها باشد. بعد راجع به رفتار مشکل ساز و روش های تغییرآن با او صحبت کنید.

کودک را از رفتارش جدا بدانید

مشخص کنید درعین حال که بعضی رفتارها برایتان قابل قبول نیست، اما با وجود این کودک را می پذیرید و دوست دارید. با نشان دادن مداوم علاقه خود به تقویت اعتماد به نفس اوکمک کنید.

ثبات داشته باشید

در انتظارات خود از کودک ثبات و پایداری داشته باشید. مثلاً اگر نمی خواهید فرزندتان مزاحم کار شما باشد، زمانی او را آزاد نگذارید و زمان دیگر نسبت به او سخت گیری کنید.

آرام بمانید

اگر بتوانید جلوی خود را بگیرید و درگفتار و عمل خود آرام بمانید، رفتارکودک هم بهتر تحت قاعده درمی آید.

کارها را آسان کنید

کارها را با دنبال کردن یک برنامه ثابت روزانه، آسان کنید. همچنین انتخاب های متعدد را برای کودک محدود کنید. مثلاً موقع تفریح به جای اینکه بپرسید: «حالا دوست داری چه بازی کنیم؟» فقط دو نوع بازی را پشنهاد کنید.

زنگ تفریح متعدد به کودک بدهید

در زمان فعالیت کودک اجازه بدهید که استراحت های کوتاه داشته باشد. کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز مثل همه بچه های دیگر نیاز به بازی و ورزش منظم دارند.

برای کودک وقت بگذارید

برنامه خاصی را برای گذراندن اوقات منظم با کودک خود طرح ریزی کنید.

همکاری نزدیک با مدرسه داشته باشید

تا بتوانید رفتار و تکالیف کودک را پیگیری کنید و درجریان پیشرفت تحصیلی او قرار گیرید.

مراقب خودتان هم باشید

با یکی از بستگان یا یک دوست مورد اعتماد صحبت کنید

بزرگ کردن کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی میتواند احساسات گیج کننده ای ایجاد کند. والدین اغلب خود را به خاطر رفتارکودک سرزنش می کنند، یا فکر می کنند تنها والدینی هستند که گیج و مستأصل شده اند. با کسی که می تواند شما را از لحاظ عاطفی حمایت کند، صحبت کنید.

یک گروه حمایتی تشکیل دهید یا به یکی از این گروه ها بپیوندید

والدین کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی می توانند اطلاعات عملی خود را به صورت های مختلف از قبیل برنامه ریزی ها، رفتارها و درمان های این بیماری با دیگران درمیان بگذارند. گفتگو با آن هایی که مشکلات مشابهی دارند نیز می تواند منبع ارزنده ای از حمایت های عاطفی باشد.

مطلب مرتبط : بازی تفاوتها برای افزایش دقت و توجه

راهنمای آموزگاران در برخورد با کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی

برنامه ریزی کلاسی

فعالیت ها، قوانین و وقت کلاس را برنامه ریزی کنید به طوری که کودک بداند از او چه انتظاری دارید. گزارشی از رویدادهای روزانه تهیه کنید.

مثبت بودن

رفتارهای مناسب و وظایفی را که کودک به اتمام می رساند، تشویق کنید. تشویق به ایجاد اعتماد به نفس کمک می کند.

واقع گرا بودن

درمورد رفتارها و تکالیف کودک واقع گرا باشید. بسیاری از کودکان بیش فعال نمی توانند مدت طولانی آرام بنشینند یا دستورات را مو به مو اجرا کنند. از طریق اجرای فعالیت های متنوع، یادگیری را لذتبخش کنید.

تهیه نمودارهای رفتاری

رفتار کودک را به وسیله نمودارهایی که انتظارات و تشویق ها را نشان می دهد، پیگیری کنید. این کار می تواند به کودک کمک کند تا تمرکز کافی داشته باشد.

ارزیابی معلومات

معلومات کلی کودک را ارزیابی کنید و به نتایج امتحانات اکتفا نکنید. امتحانات شفاهی می تواند مفید باشد.

تهیه برنامه ویژه خانه

برنامه ویژه ای برای تکلیف خانه کودک شروع کنید. گزارش روزانه یا هفتگی به والدین می تواند همکاری آن ها را درمورد تحصیل کودک بیشتر کند.

همکاری با والدین

از نزدیک با والدین و اعضای گروه آموزشی همکاری کنید. همکاری گروهی تأثیر فوق العاده در نتیجه کارها دارد.

آیا بچه های مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی وقتی بزرگ شوند بهبود می یابند؟

معمولاً علائم بیماری تاحد زیادی در دوره بلوغ و بزرگسالی کاهش می یابند. اما بسیاری از افراد بیش فعال در دوران بزرگسالی هم دچار علائم آن هستند. درمان بیش فعالی در بزرگسالان ممکن است شامل بعضی از همان روش هایی باشد که درکودکان مورد استفاده قرار می گیرد.

آیا رژیم غذایی مؤثر است؟

بعضی می گویند که رعایت رژیم غذایی خاص به آن ها کمک کرده است، اگرچه تحقیقات هنوز مؤثر بودن آن را ثابت نکرده است. باپزشک کودک خود درمورد هرنوع رژیم غذایی موردنظرتان و با درنظر گرفتن اینکه رژیم تمام احتیاجات غذایی او را تأمین می کند، صحبت کنید.

اختلال کمبود توجه، بیش فعالی (ADHD) چیست؟

یک حالت پیچیده پزشکی شامل چند شکل است که بر وضعیت فرد مبتلا در این زمینه ها تأثیر می گذارد:

وضعیت ذهنی و هیجانی

بیمار مبتلا به بیش فعالی ممکن است د تنظیم افکار، احساسات یا اعمالش دچار مشکل باشد. این امر ممکن است منجر شود به:

رفتار ناپایدار
احساس ناکامی و عجز
حواس پرتی
اعتماد به نفس پایین.

وضعیت جسمانی

بیش فعالی ممکن است منجر به بی قراری شود. بیمار مبتلا قادر نیست بی حرکت سرجای خود بنشیند.

همه عرصه های زندگی

بیش فعالی می تواند برشغل و روابط فرد با دیگران تأثیر بگذارد.

تنها کودکان نیستند که به بیش فعالی مبتلا می شوند.

قبلاً تصور می شد که بیش فعالی مخصوص کودکان است اما اکنون می دانیم که بیش فعالی:

ممکن است تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا کند

کودکان همیشه با بزرگ شدن بهبود نمی یابند و گاهی بزرگسالان هم علائم این بیماری را دارند.

در بعضی خانواده ها شایع تر است

دلیل این مسئله ممکن است عوامل ارثی باشند که باعث عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز می شوند (علت اصلی بیش فعالی هنوز ناشناخته است).

اختلال کمبود توجه بیش فعالی قابل درمان است

تشخیص و درمان صحیح برای هر بیمار بیش فعال ثمربخش است.

به طور کلی می توان گفت که بیش فعالی در دوران کودکی ایجاد می شود نه در بزرگسالی. ولی در بعضی موارد، تا زمان بزرگسالی تشخیص داده نمی شود.

بیش فعالی علائم مختلفی دارد! علائم بیش فعالی در بزرگسالان عبارت اند از:

زمان توجه کوتاه

این افراد ممکن است بتوانند بر چیزی که به انجام آن علاقه زیادی دارند، تمرکز کنندف اما تمرکز براین موارد برای آن ها سخت است:

جزئیات کار
متون و اسناد پیچیده
حل مسئله
مکالمه (به خصوص در جمع).

مشکل در تنظیم وقت

شامل مشکلاتی در:

رسیدن به اهداف
رساندن کار به موعد مقرر
رعایت زمانبندی برنامه ها

بی قراری

این افراد ممکن است:

هنگام توقف در صف یا ترافیک، دچار مشکل شوند.
مرتباً با انگشتان یا پای خود ضرب یگیرند.
ناشی و ناوارد به نظر برسند.
به نظر دائماً درحال حرکت اند.

ضعف در مهار تکانه ها

که ممکن است به صورت های زیر تظاهر کند:

خریدهای آنی
عمل کردن بدون فکر
رانندگی پرخطر
صحبت کردن خارج از نوبت.

نوسانات خلق

این افراد ممکن است یک لحظه بسیار شاد و لحظه دیگر غمگین باشند. همچنین ممکن است:

سریعاً خشمگین شوند.
بسیار حساس باشند.

مشکل درمقابله با استرس

این افراد اغلب درکنار آمدن با نیازهای معمول زندگی روزمره مشکل دارند. به عنوان مثال ممکن است برای انجام کارهای عادی روزمره، استرس شدیدی احساس کنند.

این علائم ممکن است نشانه های بیماری های دیگری نیز باشند. تنها پزشک است که می تواند درمورد تشخیص قطعی این اختلال تصمیم بگیرد.

بزرگسالان مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی ، اغلب دچار مشکلات دیگری می شوند.

مثلاً:

اعتیاد به الکل یا سایر مواد مخدر و داروها
مشکلات شغلی و مالی
مشکل در حفظ دوستان
مشکل در روابط نزدیک
افسردگی

بیش فعالی در بزرگسالان چگونه درمان می شود؟

اکثر برنامه های درمانی شامل ترکیبی از این روش ها هستند:

آموزش

یادگیری درمورد بیش فعالی به بیمار کمک می کند تا:

رفتارهای قبلی خود را درک کند.
نقش فعالی در درمان به عهده بگیرد.

مشاوره

می تواند به فرد کمک کند تا:

اعتماد به نفس خود را بهبود بخشد.
راه های مثبتی برای کنترل احساسات خود مثل خشم و منفی کاری، که اغلب ناشی از بیش فعالی است، بیاموزد.

دارو

با استفاده از دارو می توان عدم تعادل شیمیایی مغز را تصحیح کرد. در نتیجه بیماران ممکن است:

مدت توجه طولانی تری داشته باشند.
خلق پایدارتری داشته باشند.

دارو روش درمانی قطعی برای بیش فعالی به شمار نمی رود. اما می تواند به برخی افراد مبتلا کمک کند.

گروه های خودیاری

ملاقات با سایر افراد مبتلا به بیش فعالی راه مؤثری است برای:

تبادل اطلاعات و تجربیات
ارائه و دریافت حمایت.

یادگیری مهارت های جدید کنارآمدن با بیماری بخش مهمی از درمان است.

این مهارت ها عبارت اند از:

مهارت های تنظیم وقت

به عنوان مثال، بیمار می آموزد که چگونه:

برنامه روزانه را با استفاده از تقویم، ضبط صوت یا کامپیوتر تنظیم کند.
برنامه های بزرگ را برای رسیدن به اهداف، به مراحل کوچکتر تقسیم کند.

مهارت های سازماندهی

استفاده از بعضی روش ها باعث می شود فرد مسیرکار را گم نکند، مثل:

یادداشت، تهیه فهرست و سایر وسایل یادآوری
نشانه های رنگی برای برنامه ها و پرونده ها و غیره.

تغییرات در شیوه زندگی

درمان بیش فعالی اغلب شامل این برنامه ها در زندگی نیز می شود:

ورزش
تغدیه سالم
استراحت کافی
پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر و سایر داروهای غیرمجاز
یادگیری تنفس عمیق، تصویرسازی ذهنی و سایر روش های آرامسازی

خانواده و دوستان چه کمکی می توانند بکنند؟

اگر شما با فرد مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی زندگی کنید یا نگران چنین بیماری هستید:

تقصیر را به گردن او نیندازید

تلاش خود را صرف رسیدن به راه حل کنید. آمادگی خود را برای بحث و مذاکره نشان دهید، یعنی:

حرف های همه افراد را گوش دهید.
تصمیم های گرفته شده را دنبال کنید.

رفتارهای بیمار را به خود نگیرید

بیماران مبتلا به بیش فعالی ممکن است بداخلاق، فراموشکار و خشک باشند. اما به یاد داشته باشید که این رفتارها جزئی از بیماری آن ها ست و هدف آن ها آزار شما نیست.