عقده روانی یا کامپلکس روانی چیست؟
عقده روانی
تعریف :
- هر شکل دائم خاص اندیشه و رفتار فرد که دست کم بنابر مبادی خود به ضمیر ناهشیار ذهن کشیده می شود و برای خود بصورت مضیقه آفرین درآمده باشد عقده روانی Complex نامیده می شود.
- هر فردی می تواند دارای عقده یا عقده های بدیع و مخصوص به خود باشد.
- هر ساختار ویژه رفتاری که نشان دهنده جنبه تحمیلی برای “خود” (او قوی تر از خود است) و خصوصیت تکرار شونده باشد، هر چند که سزاوار به یک قهرمان و یا یکی از واژه های معروف باشد در فهرست عقده ها جای می گیرد.
انواع عقده روانی
- عقده ژوکاست Jocaste : در بین زنان عبارت است از نیاز به حفظ پسر خود در نزد خویش و خاموش ساختن تمایل به استقلال و تمایل به اثبات مرد بودن پسر خود با محیط احاطه گر خویش!
- عقده کرونو Kronos : عقده پدری است که به فرزندانش ستم می کند، با شخصیت خود آنها را خرد می کند و یا از استقلال طلبی آنها جلوگیری می کند. این عقده از آن پدران آزارگر یا اخته گر است!
- عقده پرومته Promethee : در حوزه معنوی، عبارت است از تمایل به داشتن قدرتی همانند استادان خویش، پی بردن به رمز قدرت آنان و مجذوب خود ساختن آنان، ضمن قبول خطر برانگیختن خشم و انتقام آنها!
- عقده آمپدوکل Empedocle : مبنی بر اینکه آتش بزرگترین پاک کننده است و به آتش انداختن خود و خود سوزی باعث تغییر مدار دنیایی می شود که می خواهیم “کانون” روشنگر آن باشیم!
- عقده اطلس : به معنی از پای در آمدن کسی که خود را مجبور به حمل باری می کند که سبب خرد شدن وی می شود. کسی که در برابر بار سنگینی که شرایط یا الزامات ( و خود او) بر دوشش می گذارند به مبارزه می پردازد!
- عقده ژوناس Jonas : به معنی گرایش به در امان نگه داشتن خویش است و برگشت خیالی به داخل شکم مادر و پناه بردن به یک حامی به محض آنکه مشکلات اعلام خطر می کنند.
- عقده لوهنگرین : مبنی بر سعی در تامین سعادت دیگران و خانواده خود، ضمن چشمپوشی از لذات زندگی برای خویشتن و سپس برای رسیدن به این هدف ناپدید شدن است!
- عقده روانی خیانت : عبارت است از گرایش به جلب قدرت شخصی قدرتمند و پیروی از وی به لحاظ نیاز به حمایت شدن و سپس جستجوی فرد قدرتمند جدیدی که بتواند به کمک وی فرد توانای پیشین را از پای درآورد!
- عقده نجات: به معنی نیاز به بر عهده خود گرفتن خطاها یا هم و غم سایرین و متهم ساختن خود بدان سبب با امید به مبرا ساختن آنان و نجات آنان از فاجعه و مجازات!
- عقده روانی یهوه : مبنی بر اعتقاد به برتری خود نسبت به دیگر مخلوقات، گرایش به خود را خدا دانستن و ایمان به رزش مقایسه ناپذیر فکر و عمل خود!
- عقده اختاپوس : به فردی دست می دهد که خود را ناگزیر به لنجام همه کارها، بودن در همه جا در آن واحد و بر عهده گرفتن همه کار ها می داند. کسی که تلاش های متعددی را بر عهده می گیرد و کاری را برای انجام دادن دیگران باقی نمی گذارد!
- عقده پلی کرات Polycrate : مبنی بر دست زدن به هر کاری به خاطر موفقیت و سپس هنگامی که موفقیت کاملا” تضمین شد همه چیز را باطل کردن، شکستن و ترک کردن. اما همین نمایشنامه تکرار شود!
- عقده از شیر گرفتن Weaning Complex : برخی کودکان که آنها را به ناگهان از شیر می گیرند و یا شیر خوردن را تا دیرتر از موعد مقرر ادامه داده اند این جدائی را به آسانی تحمل نمی کنند و این تغییر عادت را با دیر بازکردن زبان و یا لکنت زبان تلافی می کنند.
- عقده دموستن Demosthenes Complex : عبارت است از نیاز نوروتیک برای تسلط بر احساس های خود کم بینی از طریق استفاده از الفاظ و زبان در فرآیند تکلم!
- عقده مده آ Medea Complex : عبارت است از نفرت یا تمایلات دگرکشانه مادر نسبت به فرزند خود، انگیزه چنین تمایلاتی معمولا” میل ناخودآگاه برای انتقام جوئی از پدر فرزند است!
- عقده اورستس Orestes Complex : عبارت است از میل پسر برای کشتن مادر !
- عقده کازی مودو Quasimodo Complex : عبارت است از تعارض هیجانی، اختلال شخصیتی، یا ناسازگاری اجتماعی که در نتیجه بد شکلی بدن یا قیافه پدید آید!
- عقده خدا: گمان و باوری است که گاهی ممکن است در درمانگران دیده می شود و به موجب این گمان فرد قادر است اعمالی را انجام دهدکه مافوق امکانات بشری است و یا اینکه حرف یک فرد نبایستی مورد شک و تردید قرار گیرد.
- عقده سیندرلا : احساس کهتری زنان برای تقبل مسئولیت های اجتماعی در مقایسه با مردان !
- عقده ادیپ Oedipus Complex : عبارت است از تمایلات سرکوب شده و ناهشیار پسر به تصاحب مادر و رقابت با پدر در این مورد!
- عقده الکترا Electra Complex : عبارت است از تمایلات سرکوب شده و ناهشیار دختر به تصاحب پدر و رقابت با مادر در ایبن زمینه
- عقده مادونا Madonna Complex:مردی که زن حامله را فردی مقدس تلقی می کند که نباید با اعمال جنسی آلوده گردد، مبتلا به عقده مادونا شمرده می شود!
- عقده برتری: Superiority Complex :اعتقاد مبنی بر اینکه شخص برتر از دیگران است، این اصطلاح در مورد کسانی بکار می رود که برداشتی غیر واقعی از واقعیت در مورد خودشان دارند.
- عقده ایکاریوس Icarus Complex:عقده ای مشخص با مفتون آتش شدن، سابقه شب ادراری، میل به جاودانگی، خودشیفتگی و جاه طلبی فوق العاده اما شکننده!
- عقده مهرطلبی دهانی : این عقده روانی ترکیبی از فعالیت های دهانی، تمایلات پذیرا و نیاز به حمایت و حفظ شدن را نشان می دهد. نمودهای رفتاری این عقده شامل مکیدن، بوسیدن، خوردن، نوشیدن، پک زدن ، تشنه محبت بودن، همدردی، حفاظت و عشق است.
- عقده پرخاشگری دهانی : شامل رفتارهای دهانی و رفتارهای پرخاشگرانه به صورت توام با گاز گرفتن، تف انداختن، فریاد کشیدن ، پرخاشگری زبانی، ریشخند و طعنه است
- عقده طرد دهانی : رفتارهایی مثل استفراغ کردن، ایرادی بودن افراطی در مورد غذا، کم خوردن، ترسیدن از آلودگی دهان ، ترس از بوسیدن، میل به انزوا ، اجتناب از وابستگی به دیگران است
- عقده قابیل Cain :این عقده روانی صورت بیمارگونه طرد و پرخاش نسبت به موضوعی مزاحم و نامطلوب است، عقده حسادت برادری است، عقده ای که به صورت رفتارهای طرد، منع، بی اعتبار ساختن و پرخاش نسبت به هر رقیب واقعی یا فرضی درآمده است
- عقده تولد: تغذیه کننده تردیدهایی درباره اصل یک مطلب یا چیز یا هویت است. مبدا تردیدهای شخصیتی است حتی ممکن است چهره ای روشنفکرانه و تعمیم گرایانه به خود بگیرد. و به صورت پرسش هایی درباره منشا پیدایش انسان یا تصورات مربوط به تولد دوباره (مثل تناسخ) در آید.
- عقده دایانا Diana : عقده دختری که می خواست پسر باشد. عقده ای که منشا حق طلبی های زنان، طرد زن بودن، طرد مادر بودن، طرد رفتارهای ظریف زنانه و وظایف زنانه است
- عقده اختگی Castration : عقده اختگی به سبب وا زدن و سرکوب کنجکاوی کودک (مونث) نسبت به مسائل جنسی است. آشکار شدن دغدغه هایی که در پیرامون آن پدید می آید. توهم و پندار از دست دادن اندام های جنسی ، وجود کودک را فرا می گیرد. در اینجا باید به جای سرکوب کردن کنجکاوی کودک، او را با ظرافت راهنمایی کرد تا موجب نگرانی و اظطرابی منحرف کننده و مخرب در وی نگردد. عقده اختگی سرچشمه وجدان ماست. فروید این مفهوم را برای توجیه عقده ادیپ خلق کرد. کودک در نتیجه میل به مادر توسط پدر تهدید به قطع آلت تناسلی می شود. پسر در همین اثنا با دیدن خواهرش که مثل او از آلت مردانه برخوردار نیست، دچار این توهم می شود که خواهرش نیز روزی دارای این آلت بوده ولی توسط پدر بریده شده است. این چنین است که پسر با ترس از اختگی با پدر همانند سازی کرده و دارای وجدان اخلاقی می شود.
- عقده یونس Jonah : این عقده روانی به معنی گرایش به در امان نگه داشتن خویش است. برگشت خیالی به داخل شکم مادر. پناه بردن به یک حامی به محض آنکه مشکلات اعلام خطر می کنند. به عقیده مزلو Maslow انسان ها همگی ظرفیت رسیدن به مرحله «خودشکوفایی» را دارند، ولی تنها عده معدودی می توانند به این ظرفیف بالقوه خود جامعه عمل بپوشانند. مزلو در تبیین این نظر که چرا فقط عده کمی می توانند به این مهم برسند، عقده یونس را برساخت. این عقده ترس از پیشرفت را مطرح می کند.
عقده یونس « ترس از بهتر بودن» را مطرح می سازد. به عقیده مزلو این عقده در تمام افراد وجود دارد. مانعی که اغلب از رشد افراد به سمت خود شکوفایی جلوگیری میکند عقده یونس است . یا ترس فرد از بهترین بودن . عقده یونس با تلاش در گریختن از سرنوشت مشخص میشود ، به همان صورتی که یونس سعی کرد از سرنوشت خود بگریزد. عقده یونس بیانگر ترس از موفقیت ،ترس از اینکه فرد بهتری باشد ،و احساس هیبت در حضور زیبایی و کمال است.
چرا فرد از عظمت و خودشکوفایی میگریزد؟
مزلو دلایلی را ارائه میدهد:
نخست اینکه بدن انسان به قدر کافی برای تحمل کردن وجد شکوفایی به مدت طولانی قدرتمند نیست، همانگونه که اگر تجریبات اوج و ارگاسم های جنسی طولانی بودند بسیار فشار می آوردند. بنابراین هیجان شدید که با خودشکوفایی همراه است احساس ناراحت کننده ای نظیر “این خیلی زیاد است” یا “نمیتوانم دیگر تحمل کنم ” به همراه دارد.
توجیه دوم برای گریز از رشد ،اجتناب ناپذیری فروتنی است. مزلو معتقد بود که اغلب افراد پیش خودشان آرزو دارند بهترین باشند ،
اما زمانی که خودشان را با کسانی که به عظمت دست یافته اند، مقایسه میکنند از تکبر خود منزجر میشوند. افراد به عنوان دفاعی علیه این خود بزرگ بینی، یا غرور گناه آلود، آرزوهای خود را تزلزل میدهند ، احساس حماقت و خواری میکنند، و روش خودشکنِ گریختن از تحقق بخشیدن به استعداد های خود را اختیار میکنند.
گرچه عقده یونس در افرارد روان رنجور بسیار بارز است ، اما تقریباً در هر کسی مقداری کم جراتی برای رسیدن به کمال و عظمت وجود دارد .
افراد از فروتنی کاذب برای سرکوب خلاقیت استفاده میکنند ، بنابراین به خودشان اجازه نمیدهند که خود شکوفا شوند.